AstroSamantha ile uzayda 200 gün

11 Haziran 2015 günü ESA astronotu Samantha Cristoforetti, NASA astronotu Terry Virts ve Rus kozmonot Anton Şkaplerov uluslararası uzay istasyonundaki 200 günlerini tamamlayıp Soyuz aracına bindiler ve dünyaya döndüler. Samantha Cristoforetti’yi çoğumuz Twitter’dan @AstroSamantha olarak tanıyoruz, o yüzden ben de kendisinden bu yazıda o şekilde bahsedeceğim. AstroSamantha kesintisiz 200 gün uzayda kalan ilk kadın astronot. 1977 doğumlu, mühendis ve iletişim konusunda bir süperstar. Twitter’daki 550000 takipçisinden biri de benim.

AstroSamantha önce Twitter’da paylaştığı fotoğrafları ile dikkatimi çekti. AstroSamantha sadece fotoğraf yollamakla kalmıyor mutlaka bir kaç sözcükle de merhaba diyordu bize. Yaşı uygun olanlar hatırlayacaktır, Adile Teyze gece yatmadan önce televizyonda bir hikaye okur, sonra bir takım isimler sıralar ve “Hadi bakalım kuzucuklarım, yatağa” derdi. Biz de her gece ismimizi söylemesini beklerdik. Aynı şekilde AstroSamantha’nın nereden merhaba diyeceğini, İstanbul’a ne zaman geleceğini heyecanla takip etmeye başladım. AstroSamantha bazen resmini çektiği şehirlerle, coğrafi, astronomik veya meteorolojik olaylarla ilgili kısa bilgiler de paylaşıyordu. Ben de ilgimi çekenleri hemen 10 yaşındaki oğluma gösteriyordum. Sonra beraber yerçekimi, kütle merkezi ve yörüngeler üstüne bir videosunu seyrettik:

(https://www.youtube.com/watch?v=ZwBg4d7Wx1s)

Bu 10 dakikalık videoda mekaniğin prensiplerini görsel olarak özetlemeyi başaran AstroSamantha’nın sadece astronot olmakla kalmayıp olağanüstü yetenekli bir öğretmen ve iletişim uzmanı olduğu belliydi. Fotoğrafları takiple başlayan ilgim kısa sürede bilimsel çalışma ve paylaşımları da meraka dönüştü.

(Şekil 1 - AstroSamantha Türkiye’nin İstanbul’un ve Marmara Denizi’nin fotoğraflarını bir kaç kere paylaştı. Bu resim 9 Haziran gününden kalma.)

AstroSamantha’nın misyonunun adı Futura. Bu misyon için sağlık, beslenme ve çevre konularında pek çok paylaşımda bulunan AstroSamantha, konuların özünü o kadar kolay ve berrak bir şekilde anlatıyor ki iletişimin önemini bilen Avrupa Uzay Ajansı AstroSamantha’yı Mission X dedikleri “Train Like an Astronaut” (Astronot gibi Hazırlan) adlı misyonda sözcü olarak görevlendirmiş. (http://trainlikeanastronaut.org) Bu misyon çerçevesinde 28 ülkeden 8-12 yaş arası çocuklar sağlıklı yaşamın önemini yerçekimsiz ortam, uzaydaki uzaklıklar gibi konuları da düşünerek öğreniyorlar. Amaç dokuz haftalık bu sağlıklı yaşam programında puan toplamak, sonra da tüm katılan çocukların puanlarını birleştirerek aya yürümek için gerekli adım sayısına (puan) ulaşınca AstroCharlie adlı maskotu “aya götürmek”. Bu “göreve” katılan öğrenciler pek çok konuyu aynı anda öğrenmekle kalmayıp çoğunu da büyük ihtimal sonradan hatırlayacak.

(Şekil 2 - AstroSamantha 5 Haziran Dünya Çevre gününde “7 milyar düş. Bir gezegen. Dikkatli kullanın” diyerek bize dünyamızın güzel bir fotoğrafını yolladı.)

Teknoloji çağında bilgiye erişim çok kolay. Hatta çoğu zaman bilgi bombardımanına uğramış gibi hissediyoruz. Belki de bu yüzden öğrendiklerimizi hafızamızda tutma yetimiz de azaldı. Bu nedenle bilimsel kavramları, gençlerin ve çocukların merakını cezbetmek, sonrasında da hatırlamalarını sağlamak için, görsellerle desteklenmiş ve erişilebilir bir şekilde anlatabilmek çok önemli. Anlaşılır olmanın en kolay yolu yaşamdan bir şeylere bağlantı kurabilmek. Örneğin Uzay İstasyonuna Nisan 2015’te bir kahve makinesi geldi. Uzayda kahve yapmanın inceliklerini kendim kahve yaparken izlediğim süreçle karşılaştırarak pek çok bilimsel kavramı da düşünmüş veya öğrenmiştim.

(Şekil 3 - AstroSamantha sıfır yerçekimi için özel tasarlanmış fincanından kahvesini yudumlarken. Bu fotoğraf için Uzay Yolu dizisinin kahve tutkunu kadın kaptanının üniformasının tıpkısını giymeyi de unutmamış.)

AstroSamantha uluslararası uzay istasyonundaki ilk kadın değil. Bir önceki seferde yer alan Yelena Serova’ya “Saçınızı nasıl yıkayacaksınız” diye sorduklarında “Bu soruyu diğer arkadaşlarıma da soracak mısınız” demişti (Görevdeki diğer iki astronot erkekti). Geçtiğimiz günlerde Nobel ödüllü bilimadamı Sir Tim Hunt bilimkadınlarıyla ilgili sarfettiği sözler yüzünden çalıştığı kurumdan ayrılmak zorunda kaldı. Kadınlara yönelik ayrımcılık bilim dünyasında da yoğun olarak yaşanıyor. Bu yüzden bilimkadınlarının gençlere örnek olması ve kadınların da her işi yapabileceğini göstermesi çok önemli. AstroSamantha’nın her normal insan gibi günlük yaşamını sürdürdüğünü, ülkesini özlediğini, kahve istediğini ama bir yandan da uzay istasyonunda bozulan makineleri tamir ettiğini, sirke sineği ile deneylerini, kolloid yapıları incelemesini takip ettik. Her paylaşımında bize “Don’t panic; it’s not rocket science” diyerek “büyütülecek bir şey yok, herkes yapar” mesajı verdi AstroSamantha. Gençler “O yaptıysa ben de yaparım” dedikçe bilime ilgi ve bilim insanı sayısı artacak. Bilimi tüm genç kız ve erkeklere erişilebilir kılmak şart. Popüleştirmek bilimin değerini azaltır diye korkmak yanlış. AstroSamantha’nın bilimsel paylaşımları zor kavramları kolay anlaşılır şekilde anlatma konusunda da birer ders gibi.

(Şekil 4. AstroSamantha uzaydan son tweetinde istasyonun penceresinden el sallayan bir fotoğrafını da yolladı.)

AstroSamantha’yi takip ettikçe uzay araştırmalarına ilgim arttı. Uzay istasyonundaki çalışmaları takibe devam edeceğim. Bu sefer de bir ikiz araştırması var. (http://www.nasa.gov/content/twins-study) Scott Kelly uzay istasyonunda bir yıl yaşayacak, ikizi de dünyada. Bakalım Scott Kelly tam bir yıl sonra geri döndüğünde ikiziyle arasında ne farklar olacak.

AstroSamantha’nın en sevdiğim paylaşımları “Uzaydan iyi geceler” diyerek eklediği resimlerdi. Bilim insanı olmanın “insan” yönünü ve bir de çok sevdiğim bir Nazım Hikmet şiirinin şu dizelerini hatırlattı bana:

yıldızların arasında bir yıldız,

hem de en ufacıklarından,

mavi kadifede bir yaldız zerresi yani,

yani bu koskocaman dünyamız.

Ufacık ve koskocaman dünyamızın ötesinden bize ulaşıp merakımızı uyandırdığın için teşekkürler AstroSamantha.

Twitter: @ozkirimli_elif