Centilmen erkek neden daha çekici?

Ağırca bir valizle merdivenleri çıkmaya çalışan bir kadın. Bir adam yanına yaklaşıyor ve yardım teklif ediyor. Ya da bir kadın kapıdan çıkarken erkeğin ona kapıyı açıp yol vermesi? Arabasını park etmekte yardım teklifi?
Kadınlar bu ve benzeri davranışları nasıl algılıyorlar?
Zararsız bir nezaket eylemi mi? Kadının gücü ve yetkinliğine karşı cinsiyetçi bir hakaret mi?
Sosyal psikologlar bu davranışları “iyicil cinsiyetçilik” diye tanımlıyorlar ve bu durum cinsiyet eşitliğini zedeleyen bir davranış olarak değerlendirilebiliyor. Ancak yeni bir araştırma, kadınların erkeklerde centilmenliği genelde çekici bulduğunu ortaya koydu. Araştırmaya göre, akşam yemeğine çıktıklarında hesabı ödeyen ve kendilerine kapıyı tutan erkekler kadınların gözünde onları koruyup gözeten “iyicil bir cinsiyetçilik” sergiliyorlar.

700 denek katıldı
Iowa Eyalet Üniversitesi’nden Pelin Gül ve Kent Üniversitesi’nden Tom Kupfer araştırmalarını daha önce psikiyatrların cinsiyeti “düşmanca” ve “iyicil” olarak sınıflandırmalarından yola çıkarak gerçekleştirdiler.

Sosyal Psikoloji Dergisi’nde yayımlanan araştırmaları kapsamında Britanya’da yaşları 18 ile 70 arasında değişen 700’ü aşkın heteroseksüel kadına uyguladıkları bir dizi deney kapsamında deneklerin iyicil cinsiyetçilikle ilgili tutumlarını incelediler.
Iowa Eyalet Üniversitesi’nden Pelin Gül, erkeklerde bu tür davranışların görünürde olumlu bir izlenim yarattığına, ancak kadınları erkeklerden daha güçsüz ve yetersiz bir konuma yerleştirerek cinsiyet eşitsizliğini de körükleyebileceğine dikkat çekiyor.

Gül ve arkadaşları deneylerin birinde, deneklerden Mark adlı olası bir eşi kafalarında canlandırmaları istendi. Deneklerin yarısına bu kişiyle ilgili, “Bir felaket anında, ya da acil durumlarda erkeklerden önce kadınlara yardım edilmesi gerektiğine inanır,” türünde birtakım bilgiler verildi. Öteki yarısına da, “Bir felaket anında ya da acil durumlarda yardım elinin ilk kime uzatılacağı konusunda cinsiyetin bir önemi olmadığına inanır,” türünde cinsiyet ayrımı içermeyen bilgiler verildi.

Centilmen Mark
Sonuçta, katılımcıların büyük bir bölümü bu kişinin kendilerini küçük düşüreceğine ve onlara zarar verebileceğine inanmakla birlikte, centilmen Mark’ı centilmen olmayan Mark’tan çok daha çekici bulduklarına tanık olundu.
Araştırmacılar, genelde, kadınların varsayımsal bir iş yerinde birtakım eşyaları taşıma konusunda kendilerine yardımcı olan ve kapıları tutan erkek iş arkadaşlarını daha çok yeğlediklerine de tanık oldular. Ancak deneklerdeki bu iyicil cinsiyetçilikten yana tavrın duygusal bir ilişki söz konusu olduğunda sergiledikleri tavır denli güçlü olmadığı görüldü.

Duygusal yatırım

Gül, duygusal eşler söz konusu olduğunda centilmenliğin, yalnızca kibarlığın bir göstergesi olmaktan çok, görünürde erkeğin “yatırım yapmaya istekli” olduğunun bir göstergesi olduğuna dikkat çekiyor.
Araştırmada iyicil bir cinsiyetçilik sergileyen kurgusal erkeklerin kadın denekler tarafından duygusal bir ilişkiye kendilerini adamaya ve eşlerini koruyup gözetmeye daha yatkın kişiler olarak değerlendirildikleri görüldü.

Avustralya Queensland Üniversitesi uzmanlarından Fiona Barlow, kadınların seçimlerini duygusal bağlamda yatırım yapmaya istekli erkeklerden yana yapmalarını genelde erkeklere kıyasla daha az para kazanmalarına ve çocuklara bakmakla yükümlü olmalarına bağlıyor. Bu durumda kadınlar, aşağılanmak pahasına bile olsa, kendilerine bakacak erkekleri seçmek zorunda kalıyor olabilirler.
Bu görüşü destekleyen kimi araştırmalar da cinsiyet eşitsizliğinin daha yoğun olduğu ülkelerde kadınların genelde centilmenliğe daha da çok değer verdiklerine işaret ediyor. Barlow, “Konuyu elverişlilik açısından ele alacak olursak, paranın ve denetimin tümden erkeklerin elinde olduğu bir toplumda yaşayan kadının ona bakmayı kendisine görev edinmiş erkekleri seçmesi son derece mantıklı olur” diyor.

Pelin Gül’ün araştırması
Lawrence Üniversitesi’nden Peter Glick de bu görüşe katılıyor. Ancak iyicil cinsiyetçiliğin ataerkil yapıdaki toplumların sürdürülmesine katkıda bulunabileceği ve kadın-erkek eşitliğine inanan erkeklerde birtakım ikilemlere neden olabileceği konusunda da uyarıda bulunuyor. Söz gelimi, erkeğin kadının yemek parasını ödemeye kalkıştığında cinsiyetçilikle suçlanma çekincesiyle karşı karşıya kaldığına, ancak bunun tersi bir tavır sergilediğinde de itici ve kaba olarak değerlendirilebileceğine dikkat çekiyor.

Centilmenliğin cinsiyetçi bir niyet içermediği sürece cinsiyet eşitliğiyle birlikte var olup olmayacağını merak eden ve çalışmasının bir sonraki aşamasında bu konuyu araştırmayı tasarlayan Gül, “Eşitlikçi düşüncelere sahip olan erkeklerin centilmen bir tavır sergilemeye istekli olduklarının işaretini kadınları küçük düşürmeden vermelerinin de birtakım yolları olabilir, ancak bu konuya bir el atıp araştırmamız gerekiyor” diyor.

Derleyen Rita Urgan
Why ‘benevolent sexism’ can be attractive
New Scientist/ 21 Temmuz 2018