Köpek davranışları ırklarına göre değişiyor

ABD’nin ikinci en büyük köpek kayıt sistemi olan American Kennel Club’ta köpek ırklarının tanımlaması hayli ilginç: Border collie tam bir işkolik, Alman çoban köpeği sevdikleri için kendini feda edebilecek kadar fedakâr. Bilim insanları, şimdiye dek belirgin ırk özellikleri üzerine yapılmış en kapsamlı çalışmada, bu özelliklerin aslında köpeğin DNA’sından kaynaklandığını bildiriyor. Bulgular insan davranışlarına da ışık tutabilir. ABD Maryland’da bulunan Ulusal İnsan Genom Araştırma Enstitüsü’nden memeli genetikçisi Elaine Ostrander, bu son çalışma ile büyük bir ilerleme kaydedildiğine dikkat çekiyor.

Evcil hayvanlar için test

2005’te köpek genom dizilimi ilk kez incelendiğinde, bilim insanları her ırka kendine özgü kişilik özelliklerini sağlayan genleri kolayca saptayabileceklerini düşünmüşlerdi. Fakat ırkların içinde bile çok sayıda farklılıkların bulunması, bu yolla anlamlı sonuçlar elde edilemeyeceği yanılgısına yol açmıştı. Böylece, yeni çalışmada, karşılaştırmalı psikoloji uzmanları Evan MacLean (Arizona Üniversitesi) ve Noah Snyder-Mackler (Washington Üniversitesi) ve meslektaşları, 101 ırktan 14 bin köpeğin davranış verilerini incelemeye aldı. Etolog (doğal ortamında hayvan davranışını inceleyen kişi) James Serpell tarafından hazırlanan ve bir çeşit evcil hayvan testi olan C-BARQ’dan (Canine Behavioral Assesment&Research Questionnaire) yararlanıldı.

DNA üzerinde 13 kritik nokta

Bu testte “Kapınıza bir yabancı geldiğinde köpeğiniz ne yapıyor?” gibi sorular yer alıyor ve sahibinden objektif olarak hayvanın kişilik, eğitilebilirlik, bağlılık ve saldırganlık durumunu 14 farklı bakış açısıyla değerlendirmeleri isteniyor. 2003’te başlatılan bu teste 50 binden fazla köpek sahibi katılmış. Ekip, bu davranış verileriyle farklı köpek ırklarının genetik verilerini eşleştirdi. Eşleşme sonucunda 14 kişilik özelliğine yol açtığı düşünülen DNA üzerindeki 131 noktayı tespit etti. Bu DNA bölgeleri bir köpek ırkının özelliklerinin yüzde15’ini açıklıyor. Kalıtsal özelliklerin başında eğitilebilirlik, kovalama, yabancılara karşı saldırganlık eğilimi geliyor. DNA üzerindeki bu kritik noktalar aslında mantıklı. Bazıları, insanlarda saldırganlık ile ilişkilendirilen genlerin bulunduğu noktanın yakınlarında yer alıyor. Mesela, köpeğin eğitilebilirlik düzeyi ile ilgili olan genler, insanlardaki zekâ ve bilgi işleme ile ilgili olan genlerin bulunduğu yerde.

Birçok türde benzer genler

MacLean’a göre bulgular, davranışın birçok türde aynı genler tarafından yönetildiğini düşündürüyor. Serpell de, köpeklerde kaygıya neden olan genlerin insanlarda da aynı yerde olması durumunda, kaygıyla ilgili bozukluklar için daha iyi tedavi yöntemleri geliştirilebileceğini söylüyor. Bu çalışma, ne yazık ki bir ırkın kendine özgü davranış eğilimlerini herhangi bir genle ilişkilendiremiyor. Köpek genomu ile ilgili öncü çalışmalara imza atan gen bilimcisi Heidi Parker, çalışmanın belirli bir ırkın davranış özelliklerini içermediğini, birçok ırkta bulunan davranışlara dayandığını belirtiyor. Serpell’in davranış şekilleri üzerindeki çalışması, örneğin pitbulların insanlara değil ama diğer köpeklere karşı saldırgan olduğunu ortaya çıkartmıştı. Fakat bu yeni çalışma, bu davranışın DNA’sına götürmüyor. Yine de Serpell ve arkadaşları, DNA ve ırk özelliklerini ortaya çıkartacak ileri çalışmalar için kolları sıvamış durumunda. Evrimsel biyolog Robert Wayne, bu çalışma sayesinde genlerin davranış üzerindeki etkilerinin daha iyi anlaşıldığını, ancak ileri çalışmaların yapılmasına gerek duyulduğunu belirtiyor.

Mercan Bursalı

https://www.sciencemag.org/news/2019/01/dog-breeds-really-do-have-distinctpersonalities-and-they-re-rooted-dna