İran ile Hollywood arasında bir 'ay perisi'

Bahman Ghobadi’nin “Yarım Ay” (Niwemang) filminin otobüsün tepesinden inen ay perisi, “Santoori” filminin Haniye’si, Armut Ağacı (Derakht-e Golabi) filminin Mim’i, “Zamaneh”, “Boutique” , “Mim Mesle Madar” filmlerinin başarılı kadın oyuncusu… İran’da en çok tanınan aktrist… Son rol aldığı Hollywood yapımı “Body of Lies” (Yalanların Gövdesi) ülkesinin yönetimiyle arasını açtı ve Golshifteh Farahani’nin yurtdışına çıkışı yasaklandı…

Farahani 14 yaşında rol aldığı Dariush Mehrjui’nin “Armut Ağacı” filmiyle Fajr Film Festivali’nde En İyi Kadın Oyuncu ödülünü kazandığında İran’ın ve dünyanın yeni ve başarılı bir oyuncu ile karşı karşıya olduğunun ilk sinyallerini verdi. 1983 doğumlu genç oyuncu ünlü tiyatro yönetmeni ve oyuncu Behzad Farahani’nin kızı. Yani oyunculuğu ve başarısı hiç de tesadüf değil. Üstelik kız kardeşi Shaghayegh Farahani de İran’ın tanınan oyuncularından biri. Golshifteh beş yaşından on iki yaşına kadar piyano ve müzik eğitimi aldı, sonra da Vienna Konservatuarı’na girdi. Oyunculuğa hiç ara vermedi. Aralarında yine Mehrjui’nin yönetmenliğini yaptığı “Santoori”nin de bulunduğu 18 uzun metraj filmde oynadı. “Boutique” filmindeki rolüyle 26. Nantes Three Continents Festivali’nde En İyi Kadın Oyuncu ödülü de dahil toplam dokuz ödül kazandı. Farahani, Tahran’da çevre aktivisti olarak çalışmalar yapıyor, ayrıca “Verem’le Mücadele” vakfının elçisi.

El Kaideli'nin aşkı Aisha

Farahani’yi yurtdışı yasağına götüren süreç, Aisha adlı karakteri canlandırdığı “Body of Lies” (Yalanların Gövdesi) filminde rol almasıyla başladı. Ünlü İngiliz yönetmen Ridley Scott’un yönettiği film, David İgnatius’un aynı adlı romanından uyarlandı. Kitap, bir CIA ajanının üst rütbeli El Kaide’li terörist avına çıkması üzerine kurulu. Farahani’nin başrolleri Leonardo DiCaprio, Russell Crowe ve William Monahan ile paylaştığı filmin çekimi Washington, Avrupa, Fas ve Ortadoğu’nun çeşitli yerlerinde yapıldı. Romanın senaryoya uyarlanmasında Golshifteh için özellikle birkaç değişiklik yapıldı. Oyuncunun İran’daki kariyeri zedelenmesin diye öngörülen bu değişikliklerin en önemlisi Aisha (Ayşe) diye bir hemşirenin senaryoya dâhil edilmesi. Aynı karakterin romandaki ismi ise Alice.

Filmin bel kemiğini ise Farahani’nin canlandırdığı Aisha karakterine, bir El Kaide üyesinin âşık olması. Oyuncunun başını ağrıtan da işte bu aşk. Film fragmanı internete düşünce, detay meraklıları bu aşkın izini sürerken, Farahani’nin saç teline kadar uzanmış olmalılar ki, oyuncunun fragmanda görüldüğü iki sahneden birinde başının örtülü, diğerinde örtüsüz olması İran’ın gündemine yerleşiverdi. Aynı bilgi kaynağına, yani internetten edinilen bilgiye göre, oyuncu sözleşmesine başörtüsü ve peruk şartı koymuştu… Eğer İran hükümeti havaalanında çıkışını engellemeseydi, büyük ihtimal film şirketiyle bu konuyu konuşmaya gidiyordu... Üstelik filmdeki tek İranlı da o değildi. İmdb.com adresine göre “Body of Lies”ın iki İranlı oyuncusu daha vardı, Bijan Doneshmand ve Janan Ferdowsi. Ancak onlar İran kökenli Amerikan vatandaşıydılar, bu yüzden başlarının açık ya da kapalı olması önemli değildi, oynadıkları rollerin bir siyasi gerilim yaratması imkânsız gibiydi… Eğer bir yaptırım, bir ceza gerekiyorsa, bu İran’da yaşayan ve Hollywood filmlerinde oynayan tek kişi olan Farahani’yi hedefine almalıydı.

Peki oyuncu bu cezayı hak ediyor muydu? Filmin hikâyesi ve Farahani’nin rolünün de etkisi büyük elbette, ama asıl mesele İran’ın her geçen gün küreselleşen/Hollywood’laşan sinemaya karşı bir tedbir olarak yasakları kullanması... Bu filmden sonra Hollywood sinemasından gelen teklifler azalmasa da, ret edişlerin artacağını, İran’ın, hiç olmazsa sinemasının Batı’ya doğru evrilişinin zayıflayacağını tahmin etmek zor değil.

Evet, Farahani, yurtdışı yasağını havaalanında öğrendi. Aynı durumu İranlı yazar-gazeteci Parvin Ardalan 2007’de Olof Palme ödülünü almak için İsveç’e giderken uçaktan indirilip, pasaportuna el konulduğunda yaşamıştı. Ardalan suçu ise kadın haklarının ihlallerine ilişkin aldığı tutumdu.

Haber ajansları Farahani’nin ülkesinin dışına çıkışının yasaklanmasını duyururken İran Kültür Bakanlığı ünlü oyuncuların yabancı filmlerde oynamak için bakanlıktan özel izin almaları gerektiğini açıkladı. Bu bir son an kararıydı, yazılı bir yasası yoktu... Tıpkı, sansürün ve film yasaklamalarının bir yasası olmadığı gibi...

İran’da bu olup bitenler akla Batı’nın aklı selim bir yerde durduğunu getirmemeli. Hollywood’un Ortadoğu konusundaki ikiyüzlülüğü bugüne ilişkin bir sorun değil. Hollywood sinemasının aralarında Jafar Panahi’nin de bulunduğu İranlı sanatçıları havaalanında saatlerce bekletmesi zihinlerdeki yerini hâlâ koruyor...

Bu son olaya iki ülke arasında çatışmanın, çekişmenin devamı gözüyle de bakılabilir. Nedeni ne olursa olsun, ortada tek bir sonuç var: Golshifteh Farahani’nin tarihteki yeri bundan böyle “sansürün” bir sembolü olmasıdır!

Farahani’nin yurtdışı yasağına yorumlar

astrofungallfection: Büyük bir yetenek için Hollywood, zaman boşa harcamaktan başka bir şey değil

Memo Yılmaz: Şeriatın gerçek yüzü ve bu çağda sanata bakışı.

Heresiarch: Umarım dışarı çıkar ve hiç dönmez!

Elham: Ortadoğu’dan böyle oyuncuların Hollywood’da oynaması kültürel engellerin aşılmasına yardımcı olacak ve siyasi gerginliği yumuşatacaktır.

Manzarpours: Bu bir insan hakları konusudur, sansüre uğramamalı…

Mona: Bu çok kötü. Onun için büyük bir şans ve kimse bu hakkı elinden alamaz.

Noushabeh Amiri (gazeteci, sinema eleştirmeni): Genç sanatçımızın başına gelen toplumun genel durumunun yakın çekimidir. Dünyanın herhangi bir yerinde olsaydınız, her ne kadar dar görüşlü olsanız bile, kendi gençlerinize en iyi mevkilere varmaları için yardım ederdiniz.

Hollywood’daki İranlılar

Hollywood’da en tanınmış İranlı oyuncular Shahreh Aghdashaloo (sağda) ve Hamuyoh Ershadi. Farahani’den önce Aghdashaloo İranlı Amerikan vatandaşı olarak bu tabuyu kırdı. Aghdashloo ünlü yönetmen Abbas Kiarostami’nin Gozaresh filminde oynayarak oyunculuk hayatına başladı. İran’da birçok filmde oynadı, 1979’da, İran devriminde önce İngiltere’ye, sonra Amerika’ya yerleşti. Hollywood’da çok sayıda sinema filmi ve dizide rol aldı. Bilinen filmlerinden Ben Kingsley’le birlikte rol aldıkları “Sisler Evi”nde ailesiyle sürgünde yaşayan İranlı bir kadını canlandırıyordu. Hollywood’daki bir diğer İranlı Humayouh Ershadi. Ershadi, oyunculuğunu Abbas Kiarostami’nin “Kirazın Tadı” filmiyle ispatladı. Daha sonra Marc Forster yönetimindeki “The Kite Runner” filminde rol aldı. Filmde Rus istilasından sonra Amerika’ya yerleşen Afganlı bir ailenin çocuğu Amir’i canlandırıyordu. Humayoun ayrıca önümüzdeki yıl vizyona girecek olan Alejandro Amenabar’ın yönettiği “Agora” filminde rol aldı.