Avrupa’nın İran sınavı

ABD, İran’a yönelik tam saha baskıyı yaptırımlarla artırma hedefindeyken Tahran’ın gözü Avrupa’ya çevrilmiş durumda. İran, Trump yönetiminin terk ettiği nükleer anlaşmanın korunmasından yana Avrupa Birliği (AB) cephesinin, ikinci tur yaptırım paketine karşı duruşunu sadece söylem değil sahaya da yansıyacak destekle görmek istediği mesajlarını yineliyor.

ABD’den önceki gün 2015 tarihli nükleer anlaşma kapsamında kaldırılan tüm İran yaptırımlarının 4-5 Kasım itibarıyla yeniden hayata geçirileceği açıklaması gelmişti. Karara gerekçe olarak İran’ın nükleer, füze faaliyetleriyle birlikte Yemen, Suriye, Lübnan ve diğer Ortadoğu coğrafyasında süren “vekâlet savaşları”ndaki rolü gösterilmişti. ABD’nin Türkiye dahil sekiz ülkeye petrol ihracatı muafiyeti getirdiği haberleriyle birlikte buna ilişkin listede AB ülkelerinin olmadığı da iddia edilmişti.

Avrupa’dan rest

Transatlantik ilişkilerinde sorunlu başlıklardan biri olan İran konusunda, AB’nin Trump’ı geri adım atma yönündeki ikna çabaları sonuçsuz kalmış halde. ABD’nin beklenen yaptırım duyurusunun dün gündeme düşmesinin ardından AB, birliğin lokomotif ülkeleri Almanya ve Fransa ile İngiltere’den ortak açıklamayla karardan “derin üzüntü duyulduğu” tepkisi geldi. AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini, Fransa, İngiltere, Almanya dışişleri ve savunma bakanlarının ortak açıklamasında, İran nükleer anlaşmasının küresel nükleer silahlardan arınma çalışmalarının temelini oluşturduğunun altı çizildi. Anlaşmanın Avrupa’nın, bölgenin ve tüm dünyanın güvenliği için kilit öneme sahip olduğu kaydedildi. İran nükleer anlaşmasının hedefine ulaştığı görüşünün dile getirildiği açıklamada, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın raporlarına göre, ABD’nin iddialarının aksine Tahran’ın anlaşma uyarınca yükümlülüklerini yerine getirdiği de hatırlatıldı.
Açıklamada “Taraflar, AB hukukuna uygun bir şekilde İran ile yasal yollardan ticaret yürüten Avrupalı ekonomik aktörleri koruyacak” ifadesi dikkat çekti. Bu çerçevede, anlaşmaya taraf ülkelerin Tahran ile finansal kanalları açık tutma konusunda kararlı olduğu vurgulandı, İran ile doğal- gaz ve petrol ihracatının devamı konusunda azimli oldukları savunuldu.

Ticari zırh çabası

Rusya ve Çin de dahil olmak üzere İran nükleer anlaşmasını destekleyen ülkelerle ortak çalışmaların devam ettiği kaydedildi. Son haftalarda özellikle ABD yaptırımlarını bertaraf etmeyi amaçlayan yeni bir ticari mekanizma üzerinde çalışmaların yoğunlaştığı, bununla İran ile ticaret yapmak isteyen Avrupa şirketlerine imkân sağlanacağı vurgulandı. İran’a da uzlaşının şartlarına uymayı sürdürmesi çağrısı yapıldı. Ancak Avrupa’dan gelen bu açıklamalara karşın İran, sözlerin yaşama geçmemesinden kaygılı.
ABD’nin ilk yaptırım paketinin ardından otomotivden enerji sektörüne Avrupa merkezli pek çok şirket İran piyasasından çekilme hamlesine girişmiş durumda. Tahran, kan kaybının önlenmesi için Avrupa’nın ekonomik destek paketini bir an önce yaşama geçirmesini istiyor. Ancak AB’nin bunu kısa zamanda etkinleştiremeyeceği yorumları da dikkat çekiyor.
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, AB ülkelerine “ABD’nin tek taraflı tutumuna” karşı İran’ın yanında yer almaları çağrısını yineledi. İran lideri Ayetullah Ali Hamaney de ABD’nin yaptırımlarla İran ekonomisini felç ederek geri bırakmayı amaçladığını ancak bunu başaramadığını savundu. Tüm dünyayı ABD kararına karşı durmaya çağırdı.