Ispanak: Ne kas yapar ne de zehirler

Sofralarımızın en itibarlı taamı (yemek, yiyecek) iken birden bire en tehlikeli sebzelerden biri haline geldi ıspanak. Yiyen bir çok kişiyi zehirlemiş olmasıyla gündemimize pek bir kötü yerleşti. Olan biten her neyse bundan doğrudan doğruya sorumlu olmadığına adım gibi eminim ıspanağın. Kimilerine göre “yabancı otlar”, daha büyük bir çoğunluğa göre de kimyasal madde kullanımı yüzünden can yakmış bu güzel sebze.

Ispanağın bilimsel adı  (hep isimleri Latincedir ya bunların) 'spinacia oleracea'dır. Ama bizim de kullandığımız adı olan Ispanak Farsça'dır. “Yeşil El” anlamına gelen İsfanakh'tan türeme. Anlaşıldığı üzere de İran'da ortaya çıkmış. Oradan, 7. yüzyılda Doğu'ya, Çin'e gittiği söyleniyor. Avrupa'ya ulaşması ise dört yüz yılı bulmuştur. 

17. yüzyılda yayınlanmış, sadece salata tariflerinin yer aldığı bir kitap vardır, 'Acetaria'  diye. Yazarı olan John Evelyn, ıspanak hariç tüm yeşil yapraklı sebzeleri över bu kitapta. Ama daha sonra derler, tereyağı ile yapılıp, limon suyuyla servis edildiğinde yararlı olacağına ikna olmuştur. Yani önceleri pek sevilmez ama tadını alan tutkunu olur kısa sürede. Öyle bir sebze bu. Hayranları arasında kimler yoktu ki?  Fransa'nın İtalyan asıllı Kraliçesi Catherine de Medici bayılırdı bir kere. Fransa Kralı 15. Louis de öyle. 

Yanlışlıkla süper sebze sanıldı

Bence şu zehirleme meselesinde bir suçu yok. Kendisi dışında gelişmiş belli ki. Aslında daha önce de yine kendisiyle ilgili olmayan bir yanlışlık sonucu, tüm zamanların en süper, en güç kazandıran sebzesi sanıldığı bile oldu. Zehirlenmede adı çıkacak kadar şanssız olan ıspanağın en büyük şansı da işte yıllar önceki bu yanlış anlamadır. Şöyle: Erich von Wolf adlı bir Alman kimyager, 1870 yılında çeşitli yeşil sebzelerin demir içeriğini belirlemek için bir proje üzerinde çalışıyordu. Dikkatlice not ettiği bulgularının sonuçlarını yazarken bir porsiyon ıspanakta bulunan demir içeriği ile ilgili notu “3.5 miligram” yerine "35 miligram" yazdı dalgınlıkla. Wolf'un raporu yayınlandığında, herkes bu bilgiyi gerçek sandı. Kimse numaralandırmayı iki kez kontrol etmeyi düşünmedi. Böylelikle 60 yıldan fazla bir süre ıspanak yiyerek demir oranlarının  artacağını düşündü tüm insanlık. Hata 1937'de düzeltilebildi ama ıspanak yine de yanlışlıkla aldığı “süper güç” ünvanıyla biliniyor hala. 

O yanlışlık Temel Reis'i de ünlü yaptı

Şu hepimizin bayıldığı, 1929'da çizilerek dünyamıza giren ıspanak tutkunu Temel Reis'in (Batı'da Popeye olarak bilinir) çizeri Elzie Crisler Segar bu yanlış hesaplamanın ünlendirdiği ıspanağı Temel Reis'in güç aldığı sebze olarak kabul ettirdi herkese. Ispanağın gücü şişirilmiş bir sebze olduğu ortaya çıktı, ama Temel Reis ıspanak yemeye devam etti. Segar, yarattığı kahramanın güçlerinin doğaüstü değil doğal olarak göstermenin en iyi yolunun yine de ıspanak yemek olduğunda ısrarcı oldu hep.  Ispanağın süper bir yiyecek olduğu inancı Temel Reis sayesinde günümüze kadar geldi. 

Kimi araştırmalara göre Temel Reis, ABD'de ıspanak tüketiminin artışından da sorumludur. Ispanak üretimiyle meşhur olan Teksas'ın Crystal kasabasında kocaman bir Temel Reis heykeli vardır bu yüzden. Temel Reis, çocukların sağlıklı yiyecekler yemesine de öncülük etti. Bir yanlış hesaplamanın getirdiği sahte ün ıspanağın çok ama çok işine yaradı.

Süper gıda değildir diye soframızdan eksik edecek değiliz tabii. Bir fincan dolusu ıspanak 7 kalori içeriyor, salatalarda çiğ de yenebilir.

Temel Reis, çocuklara sebze ağırlıklı yeme alışkanlığı kazandırdığı için son derece yararlı bir çizgi karakter. Popüler kültürün önemli bir parçası. Ispanağı yanlış anlamada, bu kadar ününe rağmen onu tanımamış olmada ısrar edenler yok mu, kızıyor insan gerçekten. Her dönemin “başyazar”ı Mehmet Barlas'ın önceki günkü yazısının başlığı “lütfen ıspanağı iyice ayıklamadan yemeye kalkmayın” idi. Ispanak mutfağa geldiğinde, ayıklanması gereken bir sebze olmaktan çıkmıştır artık. Diğer otlarla karışmasın diye ayıklanması gereken yer üretildiği yerdir elbette. 

Barlas'ın başyazılarını çalakalem yazdığının bir örneği de 1920'lerden beri tüm dünyanın Popeye (Temel Reis) diye bildiği çizgi karakter için “Batı'daki adı Sünger Bob'tur demesi. Çok mu önemli bu? Elbette önemli, biri Nasreddin Hoca'yı başka biriyle karıştırsa ayıplanmaz mı? 

Ispanakla ilgili yanlış anlamalar, cahillikler biteceğe benzemiyor anlaşılan. Ispanağın zehirlisinden, “başyazar”ın cahilinden uzak günler yaşarız umarım.