Gérard Bensussan ve Georges Labica'dan 'Marksizm Sözlüğü'

Marksizm sözlüğü nasıl olur? 
 
Gérard Bensussan ile Georges Labica, Marksizim Sözlüğü’nün önsözünde, sözlüğün nasıl ve hangi yöntemle hazırlandığını anlatıyor. Önce bu tür sözlüklerin, çapları ne kadar geniş olursa olsun, birer tanımlama çabasıyla sınırlı kaldıklarında, kavramların kapsamı ve kavranışı açısından yetersiz kalacaklarını belirtiyorlar. Kendilerinin ise Engels’in eleştirisini dikkate alarak kavramları kesin tanımlamalar içine hapsetmeyerek, oluşumlarının tarihî ya da mantıkî süreci içinde açıklamaya çalıştıklarını yazıyorlar.

Engels’in Anti-Dühring’deki sözleriyle “gerçek olan tek tanımın, şeyin kendisinin gelişimi olduğunu, gelişimin ise tanım olmadığından” yola çıkıp Lenin’den ekliyorlar: “Teorik bilgi, şeyi tanıtırken onu gerekliliğiyle, tüm ilişkileriyle, özünde çelişkili hareketi içinde tanıtmalıdır… Kavramsal saptamalar geçiş evrelerini belirtmelidir.”

Marksizm Sözlüğü’nün özgün yöntemi, yine hazırlayanların anlatımıyla iki eksene dayanıyor: Soyağacı ve sorunsal. Soyağacı ile, her maddenin, geçmişini anlatması istenen bir kişi gibi sorgulanmasını, sorunsal ile ise her terimin sadece söyledikleriyle yetinilmeyecek bir sanık gibi sorgulamasını kastediyorlar.

Önsözde sözlüğün, yöntem tutarlılığını maddelerin kapsadığı geniş alan içinde sadece Marksist tanımlarla yetinerek sağladığını  açıklıyorlar.  Şu örneği veriyorlar: “…Blankicilik ve Hegelcilik, Blanqui’nin ya da Hegel’in düşüncesini ya da eylemini değil ama sadece Marksizmin bunlar için ürettiği tasavvuru ya da tasavvurları açıklama iddiasını taşıyor.”
 
SINIRLAR VE TERCİHLER

Marksizm Sözlüğü, en başta oylum sınırı nedeniyle Marksizm konusunda akla gelen her şeyin bulunabileceği bir eser değil.

Oylum sınırı sorununu hafifletmek için iki yol izlemişler. Doğrudan Marksist olmayan, Birikim, İttifaklar, Sermaye, Kolektifleştirme, Ekonomik-Toplumsal Formasyon, Hegemonya, Üretim Biçimi, Oportünizm, Pratik, Yeniden Üretim, Geçiş, Anarşi, Malthusçuluk, Ütopya, Devlet gibi başlıklara sözlükte yer verirken “Marksizmin coğrafi alanları”nı, onlarca Marksist dergiyi dışarıda bırakmışlar.
Kapsama ve dışlama tercihlerinin ne ölçüde yerinde olduğu, kişinin sözlükte ne aradığına, neyin bir başkasından daha önemli olduğunu düşünmesine bağlı olarak herkese göre değişik olacaktır. Sözlüğü tarar, evirir çevirirken merak ettiğim sözcüklere-maddelere öncelik verdim. Genellikle aradıklarımı buldum. Bunların dışında da, kitabı incelerken ilgimi çeken birçok maddeyi okudum. Edindiğim izlenim, yine genel olarak sözlüğün, maddelerle ilgili temel bilgileri verdiği, daha derin araştırma yapacaklara da yol gösterdiği biçiminde. Doğal olarak kimi maddeler daha başarılı, kimileri sığ geldi.

Marksizm Sözlüğü’nün maddelerini, yetişimleri, eğilimleri, yaşları, ülke kökenleri birbirinden farklı onlarca kişi yazmış. Sözlüğün iç tutarlılığını sağlamak için üzerinde anlaşılan inceleme yöntemine uyma, bütünsel kavrayışa bağlı kalma dışında bir koşul ya da kural koymamışlar.  Yine önsözü yazanların anlatımıyla, dogmatizmin çekiciliği yerine, eklektizm olarak görülebilecek farklılıkları göze almışlar.

Volkan Yalçıntoklu, çevirisi ve kavram bütünlüğü sağlanması zor bu oylumlu eseri bence çok başarılı bir dille Türkçeye kazandırmış.

Kitap, mizanpajından kâğıdına, madde başlıklarından alıntıların düzenlenişine özenli, estetik bir çalışmanın ürünü.

Her kavramın madde altlarında Almanca, İngilizce, Fransızca ve Rusça karşılıklarının verilmesi, okuyucuya kavramları karşılaştırarak özümseme açısından çok değerli bir olanak sunuyor.
Marksizm Sözlüğü, Türkiye’deki Marksizm okurlarının uzun zamandır ihtiyaç duyduğu bir kaynak olarak önemli bir boşluğu dolduruyor.
 
Marksizm Sözlüğü / Gérard Bensussan, Georges Labica / Çeviren: Volkan Yalçıntoklu /  Yordam Kitap / 1086 s.