Kriz işsizliği tırmandırıyor, fon işverene çalışıyor…

Seçim dönemlerinde işsizlik sigortası fonundan işverenlere kaynak daha fazla aktarılmakta. Özellikle 2018 Mart ayında işsizlik fonundan işverenlere 463 milyon, 2018 Nisan ayında ise 1 milyar 344 milyon lira aktarılarak işverenlere sigorta primi, vergi, asgari ücret desteği adı altında işsizlik fonu boşaltılmaktadır. Özellikle işsizlik sigorta fonunun geliri (aylık) 3 milyar 90 milyon iken gider 3 milyar 488 milyonu bulmuştur. Çünkü işverene ödenen rakam alabildiğince artmıştır. Başlıca sebepler ise istihdam programı içerisinde toplum yararına (YTP) İŞKUR üzerinden 80 bin işçi alımı yapılmış, bunların sigorta, vergi ve asgari ücret prim destekleri işsizlik sigortası fonundan karşılanmıştır.
Özelikle İzmir’de AKP’li belediyeler üzerinden toplum yararına program adı altında seçim öncesi işçiler alınmış, 31 Mart yerel seçimlerinde el değiştirmeyle program dahilindeki işçiler işten çıkarılmıştır. İzmir özelinde ise 2018 Aralık ayı verilerine göre işsiz sayısı 295 bin olmuştur. 1 milyon 250 bin istihdamı düşündüğünüzde İzmir’de her 4 kişiden biri işsizdir. Bunların birçoğu da işsizlik sigortasından faydalanamamaktadır. Sebebi ise işsizlik sigortası fonundan faydalanma şeklinin dar kapsamlı olmasından kaynaklanmaktadır.

İşsizlik ödeneği...

İşsizlikle mücadele amacıyla oluşturulan ve temel işlevlerinden biri işsizlik ödeneği ödemek olan İşsizlik Sigortası Fonu (İSF) işverenlere yönelik sağlanan çeşitli teşvik ve desteklerle giderek bir işveren fonuna dönüşüyor. Temel amacı işsizlik sigortası ödemeleri olan İSF’nin, giderleri içinde işsizlik sigortasının payı azalırken işveren teşvik ve destekleri ile aktif işgücü piyasası (AİP) programlarının payı artmaktadır. Böylece İşsizlik Sigortası Fonu kaynakları işsizler yerine işverenlere destek olarak kullanılmaktadır.

2018 yılında işveren teşviklerinin işverenler tarafından ödenen primlere oranı yüzde 116’ya yükselmiştir. Diğer bir ifade ile işverenler 2018 yılında fona yaptıkları 9.2 milyar lira tutarında prim ödemesine karşılık 10.7 milyar lira teşvik ve destek almışlardır. Böylece 2015 yılında yüzde 13.8 olan işveren teşvik ödemelerinin işveren prim ödemelerine oranı aradan geçen üç yılda hızla yükselmiş oldu. İşveren teşvik ve desteklerinin toplam fon gelirlerine oranı 2015’te yüzde 4.1 iken 2018’de yüzde 31’e yükselmiştir. Buna karşılık işsizlik sigortası ödemelerinin toplam gelire oranı düşmüştür. 2015 yılında yüzde 20.3 olan işsizlik sigortası ödemelerinin toplam gelire oranı 2017’de yüzde 18’e ve 2018’de ise yüzde 16.9’a gerilemiştir.

İSF’nin 2018 yılı gelir ve harcamaları özellikle yılın ikinci yarısında vahim bir hal aldı. Temmuz ayında İSF’nin 2.9 milyar lira gelirine karşılık işveren destek ve teşvikleri ile Aktif İşgücü Programları (AİP) için yapılan ödemeler 4.2 milyar lira düzeyine ulaşmıştır. Temmuz 2018’de 2.8 milyar lira fon gelirine karşılık, işverenlere 4.2 milyar lira ödeme yapılmıştır. İşveren teşvik ve destekleri ile AİP için yapılan harcamalar yılın son aylarında da İSF gelirlerinin yaklaşık yarısı tutarında gerçekleşmiştir. Bu durum İSF kaynaklarının 24 Haziran 2018 seçimleriyle ve krizle bağlantılı olarak daha yoğun biçimde kullanıldığını göstermektedir. İSF, asıl işlevi işsizlik ödeneği olmaktan çıkmış, adeta bir işveren destek fonuna dönüşmüştür. Bu durum İSF’nin kuruluş amacı ve sosyal devlet ilkesiyle çelişmektedir. İSF kaynakları öncelikle işsizler için kullanılmalı ve özellikle kriz döneminde işsizlik ödeneğinden yararlanma koşulları kolaylaştırılmalıdır. Böylece çok daha fazla işsizin işsizlik ödeneği alması mümkün olacaktır.