Yeni yıl kartlarının kültür tarihi

Bakmayın siz son yıllarda posta ile eşe dosta yılbaşı kartı göndermenin yerini, cep telefonu ve internet yoluyla yapılan gönderilerin almasına! Eminim siz de, sevdiklerinizden gelen bir yeni yıl kartını, internetten gelen bir mesaja tercih edersiniz. Evet, ülkemizde yılbaşı kartı gönderme arzusu son yıllarda bir hayli azaldı ama bazı ülkelerde bu gelenek hız kesmeden devam ediyor. Örnek olarak İngiltere’de, aralık ayı içinde hazırlanacak Noel ve yılbaşı kutlama kartlarının 800 milyon adedi geçeceği düşünülüyor.

Yılbaşı kutlamanın MÖ 2000’li yıllara uzanan bir öyküsü var. Eski Mısır’dan Çin’e, Avrupa ülkelerinden Anadolu topraklarına hatta Güney Amerika’ya kadar yeşermiş nice kadim uygarlıklar, takvimleri farklı da olsa, yeni bir yıl için heyecan duymuşlar ve kendilerine özgü kutlama ananeleri oluşturmuşlar. Farklı kültürlerin yılbaşı kutlamaları çağlar boyunca değişiklikler gösterse de, yeni yıl insanoğlu için hep geleceğe dair umutların yeşerdiği, sevginin yükseldiği ve inançların doruğa ulaştığı bir paylaşım günü olmuş. Eski Mısır’da içine güzel kokular konmuş şişelerle verilmiş, Roma İmparatorluğunda ise altın varak kaplı, oymalı kutular içine yerleştirilmiş defne ve zeytin dalları içinde sunulmuş iyi dilekler. Yeni yılın, tertemiz bir sayfa açması için beklentiler kimi yerde ağaca, kimi yerde de taşların üstüne kazınmış. Papirüs yaprakları, deri parçaları, pişmiş toprak tabletleri de insanların yeni yıldan beklentilerini, gelecek güzel günlerin umudunu saklamış içinde.

15. yüzyıla varan gelenek

Araştırmalara göre, insanların birbirlerine yılbaşı kutlaması gönderme isteğine 1400’lü yılların Almanyası’nda rastlanıyor. Bugün müzelerde ve özel koleksiyonlarda korunan el yapımı kâğıt üstüne yazılmış bu kutlama dilekleri, günümüze kadar ulaşan ve evrensel hale gelen bir âdetin Avrupa’daki ilk örneği. 18. ve 19. yüzyıllarda bakır klişe ile basılan gravürler yeni yıl kutlamaları sırasında ticaret erbapları tarafından müşterilerine dağıtılmış. Kutlama kartlarının dünyanın her yerinde popüler olması ve uzaktakilere kolayca gönderilebilmesi tabii ki, pulun icadından sonra yaygınlaşmış. Yüzyıllar boyunca son derece karmaşık ve pahalı olan posta hizmeti, 1840 yılında, İngiltere’de sir Rowland Hill tarafından tasarlanan ve devlet eliyle basılan posta pulunun kullanımını ile sistematik bir hale gelmiş ve herkes tarafından kolayca satın alınabilen bir hizmet olmuş. Hemen sonrasında da, 1843 yılında, dizaynı John Callcott tarafından yapılan, Sir Henry Cole tarafından da 1000 adet bastırılan tasarımlar, bugün anladığımız anlamda ilk Noel ve yılbaşı kutlama kartları olmuş. 1856 yılında Amerika’da Alman asıllı Louis Prang, taşbaskı yöntemi ile hazırladığı ve yıllar içinde renkli olarak geliştirdiği kutlama kartlarıyla, Amerika ile İngiltere ve Avrupa ülkeleri arasında önemli bir bağın kurulmasını sağlamış. Özellikle 1890 yılına gelindiğinde son derece popüler olan Prang’ın kutlama kartları, çığ gibi büyüyen yeni bir işkolunun da habercisi olmuş aynı zamanda...

Başka ülkelerin de posta pulu gibi parlak bir fikri alıp da aynı şekilde uygulamaya başlamaları sonrasında, insanlık için gittikçe artan bir hızda haberleşme sınırları aşılmış ve atılan sağlam temeller sayesinde iletişim kavramı gelişerek bugünkü düzeyine kadar gelmiş.

Yaratıcı fikirler
Fotoğrafın icadı ve gelişimiyle birlikte kutlama kartlarında, uzaklardaki şehirlerin siluetleri belirmeye başlamış. Londra’da yaşayanlar için İstanbul’un gizemli yüzü, Bombay’dakiler için de Paris’in Eyfel Kulesi büyülü bir eda ile yer almış yazılan güzel dileklerin arka yüzünde. 1900’lü yıllara gelindiğinde insanlar yeni bir yüzyılın şahidi olmayı ve bunu birbirlerine gönderdikleri kartlarla yaşatmaya önem vermişler. İpek dantelli kesimler, renkli kumaşlı tasarımlar, kâğıt oyma sanatının nadide örnekleri yılbaşı sırasında postaya verilmiş. Günümüzde koleksiyonerler tarafından peşinde koşulan kart tipleri de bu yıllarda sektörde belirmeye başlamış. Yılbaşı kutlama kartlarının gönüllerde yarattığı hoşluk ve onlara karşı olan yoğun talep sonrasında, yaratıcı fikirler ve özgün tasarımlar doruğa çıkmış. Şirketlerin, konsoloslukların, devlet başkanlarının kartlarının yanı sıra sevgililer için özel kartlar çıkmış. Doğumlar, evlilikler ve her türlü özel kutlamalar için kartlar hazırlanmış, farklı sanatların yaratıcı örnekleri kartlar üzerinde belirmiş.

Savaşın soğuk yüzünü tersine çevirdi
Bu olumlu hava, o gün de bugün gibi yükselen milliyetçilik akımlarının her yeri sarmasıyla beraber yerini çatışmalara, siyasi kutuplaşmalara bırakmış. Özellikle Birinci Dünya Savaşı, yeni yüzyıl ile yeşeren barışçı umutlar için felaketlerin başlangıcı olmuş. Kadınlar kocalarından, çocuklar babalarından ayrılmış. Hasretin yaşandığı, ölüme olan yakınlığın fazlasıyla hissedildiği cephelerde, barışçı umutlar tükenmeye başlamış ama savaşın soğuk yüzünü sanki bir tek kutlama kartları tersine döndürmeye çalışmış. Devletlerin her türlü güçlüğe karşı cephelerde kurduğu sahra posta teşkilatları ile ölüme en yakın olunan yerlerden yollanan yılbaşı kutlama kartları, eline geçene mutluluk vermiş; sanki barışa olan özlemi yaşatmaya aday olmuş. Her ne kadar cephelerden gelen yılbaşı kutlama kartlarının üstünde, propagandanın, milliyetçi güdülerin ve kendini güçlü göstermeye çalışan savaşan güçlerin soğuk temaları yer alsa da, barışçı çağrılar, kutlama kartları üstüne yazılanlarda aramış geleceğin umutlarını.
Yeni yılın yeni umutlara, hoş sürprizlere ve sağlıklı günlere açılan bir kapı olması dileğiyle, bir koleksiyoner olarak güzellikleri biriktirmenizi dilerim.