150 yıllık Alice

17 Nisan 2016’ya dek British Library’de ücretsiz olarak açık olacak ‘Alice in Wonderland’ sergisi, Lewis Carroll takma adıyla tanınan Charles Lutwidge Dodgson’ın (1832-1898) ilk kez 1865’te basılan ‘Alis Harikalar Diyarında’sının 150. yılını kutluyor.

Sergi ziyaretçileri, Lewis Carroll’un 90 sayfalık “Alice’s Adventures Under Ground” (Alis’in Yeraltı Maceraları) yapıtının elyazması illüstrasyonlu nüshasına hayran kalmaya; kitabın Fransızca, Almanca ve İtalyanca çevirilerine göz gezdirmeye; geçen 150 yıl içerisinde çeşitli sanatçıların hazırladığı illüstrasyonlarla tekrar tekrar farklı yayınevleri tarafından yayımlanarak dev bir pazara dönüştürülen ve yediden yetmişe tüm okurların yaşamlarının belirli bir döneminde dünyasına daldıkları Alis’in kimi zaman sihirli kimi zamansa dehşetli âleminin içinde yeniden yer almaya davet ediyor.

Erken Noel hediyesi

Oxford Üniversitesi’nin kolejlerinden Christ Church’te görev yaparken yeni kolej dekanının üç kızı Alice, Edith ve Lorina Liddell’la tanışan 24 yaşındaki Dodgson’ın o dönemde 10 yaşındaki Alice’le kurduğu arkadaşlık ve 1862’de üç kız kardeşle yaptığı nehir gezintisi sırasında onları eğlendirmek için uydurduğu hikâyeyi, Alice’in ısrarı üzerine yazıp, 37 olağanüstü kurşunkalem ve mürekkeple çalışılmış illüstrasyonla bezediği, 1864’te erken bir Noel hediyesi olarak “Alis’in Yeraltı Maceraları” başlığı ve “Bir yaz günü hatırası anısına sevgili bir çocuğa” ithafıyla Alice Liddell’a iletmesini aktararak başlıyor sergi.

Acı tatlı anekdot

Yakın dostlarının beğenisi üzerine orijinal öyküyü genişleten Dodgson, Tenniel’ın yeni illüstrasyonlarıyla ve çocukların dikkatini çekeceğini düşündüğü kırmızı cildiyle günümüzün dev yayıncılarından MacMillan’ın kurucu ortağı Alexander MacMillan’la kitabın yayımlanması için tüm masrafları kendine ait olmak üzere anlaşmış.

İlk olarak 26 Kasım 1865’te ‘Alis Harikalar Diyarında’ başlığıyla raflarda yerini alan, çocuk edebiyatı tarihine damgasını vuran ve Lewis Carroll adıyla neredeyse eşanlamlı olarak anılmaya başlanan yapıt ardıl senelerde dünyanın dört bir köşesinde yayımlanmaya başlanmış. Fakat Lewis Carroll’un hazırladığı şairane güzellikteki ilk elyazması ‘Alis’in Yeraltı Maceraları’na dair acı tatlı bir anekdotu paylaşmadan geçemeyeceğim.

Alice Liddell Hargreaves (1852- 1934), 1928’e dek mülkiyeti altında tuttuğu orijinal elyazmasını kocası Reginald Hargreaves’in veraset vergisini ödeyebilmek için 3 Nisan 1928’de Sotheby’s’de açık arttırmayla 15 bin İngiliz Sterlini’ne Amerikalı nadir kitap tüccarı A.S.W Rosenbach’a satmak zorunda kalmış.

Kitabı daha sonra Victor Talking Machine Company kurucusu Eldridge Johnson’a satan Rosenbach, 1945’te Johnson’ın vefatı üzerine kitabı anonim Amerikalı bağışçılar adına geri satın alıp, 1948’de British Library koleksiyonuna geri kazandırmış.

Salvador Dali imzası

Sergide Carroll’un orijinal koyu maroken ciltli ‘Alis’in Yeraltı Maceraları’nın her bir sayfasını dokunmatik ekranda okuma imkânı da sunulmuş.

Fakat sergi öylesine dar mekâna kurulmuş ki ziyaretçilerin her bir nüshayı, deseni ve illüstrasyonu (ki bunlardan en dikkat çekicileri, Salvador Dali’nin Maecenas Press tarafından yayımlanmış Alis temalı sürrealist litografi serisinden ‘Alis’in Tırtılla Tanışması’; İngiliz yazar, şair ve illüstratör Mervyn Peake’in İkinci Dünya Savaşı tecrübelerini içine katarak ortaya çıkardığı ve ilk bakışta tanıdık gelen illüstrasyonları; İngiltere’de kitap illüstrasyonunun ‘Altın Çağı’nın (1890-1914) öncülerinden sayılan Arthur Rackham’ın 1907 tarihli karanlık ve ürkütücü ‘Alis Harikalar Diyarında’ versiyonu); Cecil Hepworth ve Percy Stow’un yönettiği 1903 yapımı ilk sessiz film adaptasyonunu; posta pullarından Alis temalı çay fincanlarına uzanan çok sayıda objeyi görebilmeleri için sıraya girmeleri gerekiyor.

Daha geniş mekân

British Library, kanımca bu edebi ve görsel şölenin hem çocukların hem de yetişkinlerin yoğun ilgisini çekeceğini öngörerek sergiyi daha geniş bir mekâna yerleştirmeliydi.

Serginin girişine kurulan ve Alis Harikalar Diyarında için çeşitli sanatçı ve illüstratörlerin yarattığı tasarımları örnekleyen ve daha çok çocukları eğlendirmek üzere hazırlanmış enstalasyonun gereksiz yere sergiden daha çok yer kapladığını düşünüyorum çünkü serginin içeriği halihazırda hem yetişkinlere hem çocuklara aydınlatıcı ve keyifli bir serüven sunuyor.

Düşük çözünürlüklü görsellerin büyük ebatlarda ayna ve mdf paneller üzerine uygulanmasıyla yaratılan layıksız ve ucuz enstalasyonu hazırlama fikrini en baştan veto edip, serginin omurgasını oluşturan değerli malzemelere hak ettikleri alanı vermek çok daha yerinde bir küratoryal yaklaşımı örneklerdi.