'Ödünç Eros Başı'na vize

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın iadesini istediği, 1883’te İngiltere’ye kaçırılan, paha biçilemez değerdeki Eros Başı tarihi eseriyle ilgili olarak Londra’daki Victoria&Albert Müzesi’nin öne sürdüğü “uzun süreli ödünç olarak geri verme” koşulunu, “süresiz ödünç olarak geri verme” şeklinde değiştirilmesi durumunda kabul edeceği belirtildi. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün söz konusu koşulun “süresiz olarak ödünç verme” şeklinde düzeltilmesi durumunda, “Zamanla Eros Başı’nın Türkiye’ye tam olarak iade edilmesinin önünün açılacağı” görüşünde olduğu öğrenildi.

Londra’daki Victoria&Albert Müzesi yetkilileri, geçen günlerde, Türkiye’nin iadesini istediği Eros Başı’nı “Türkiye’ye uzun süreli ödünç olarak geri vermeyi arzu ettiklerini, ancak bunun koşulları konusunda henüz bir anlaşmaya varılmadığını” açıklamışlar ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’na, Türkiye’nin “eserin yasal mülkiyetinin müzede olduğunu kabul etmesi” koşulunu sunmuşlardı. Eski Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay ise müzenin koşulu karşısında Cumhuriyet’e bir açıklama yaparak, “Bizim dönemimizde de yapılan böyle bir öneriyi geri çevirdik. Çünkü bu kötü emsal teşkil eder. Diğer müzeler de bize ait olan eserlerin mülkiyetinin kendilerinde olduğunu kabul etmemiz konusunda bu koşulu bize örnek gösterebilirler. Örneğin iadesini istediğimiz ‘İhtiyar Balıkçı’ heykeli de var, onda da bu şartı koşabilirler” diyerek koşulun Türkiye’nin tarihi eserler konusunda elinin kolunun bağlanacağını dile getirmişti. Günay, bakanlığı döneminde sadece Penn Müzesi’nin Troya Hazineleri’nin iadesi konusunda bir koşul kabul ettiklerini, anlaşma maddesine de “Troya Hazineleri’nin ancak Türkiye’nin geri vermesi halinde iade edileceğini, geri verme zamanını da Türkiye’nin belirleyeceği” ifadesini koyduklarını da ifade etmişti.

‘Süresiz ödünç’e varız

Bu gelişmelerin ardından bakanlığın, Eros Başı ile ilgili olarak Victoria&Albert Müzesi’nin koşullarını nasıl değerlendirdiği ve ne tür bir girişimde bulunacağı merak konusu olmuştu. Bakanlıktan Cumhuriyet’e verilen bilgiye göre, Kültür Varlıkları Müzeler Genel Müdürlüğü, müzenin öne sürdüğü “uzun süreli ödünç olarak geri verme” koşulunun “süresiz ödünç olarak geri verme” şeklinde değiştirilmesinden yana. Genel müdürlük yetkilileri, koşulun “süresiz olarak ödünç verme” şeklinde düzeltilmesi durumunda, “zamanla Eros Başı’nın Türkiye’ye tam olarak iade edilmesinin önünün açılacağı” görüşüne hâkim. Ancak bu koşulun kabul edilmesi, Türkiye’nin, müzenin öne sürdüğü bir diğer “Türkiye’nin, eserin yasal mülkiyetinin Londra’daki müzede olduğunu kabul etmesi” koşulu karşısında elini kolunu bağlıyor; iade anlaşmasını by-pass ediyor. Bakanlıkta, eserle ilgili olarak ağırlıklı görüş, Troya Hazineleri’nin iadesinde olduğu gibi, anlaşma maddesine, “eserin ancak Türkiye’nin geri vermesi halinde iade edileceği, geri verme zamanını da Türkiye’nin belirleyeceği” şeklinde bir ifadenin eklenmesi gerekeceği şeklinde ifade ediliyor. Aksi takdirde Eros Başı Türkiye’ye sadece “ödünç” verilmiş olacak.

Wilson İngiltere’ye götürmüştü

“Dünyadaki örneklerinin en iyilerinden biri olduğu” vurgulanan Eros Başı, MÖ 3. yüzyıla ait olan Sidamara Lahdi’nden sökülerek, 1883’te Londra’ya kaçırılmıştı. Lahit, 1883’te İngiliz arkeolog Charles Wilson tarafından Konya Ereğlisi’ndeki Sidamara antik kentinde bulunmuştu. Wilson, sonradan yeniden çıkarmak üzere lahti gömülü bırakmış, daha kolay taşınabildiği için, belki de kırılmış olan Eros Başı’nı yanında götürmüştü. Sidamara Lahdi 1898 yılında yeniden ortaya çıkarılmış ve İstanbul Arkeoloji Müzeleri’ne taşınmıştı. Wilson’ın kız kardeşi, Eros Başı’nı 1932’de Victoria&Albert Müzesi’ne bağışlamıştı. 1934 yılında Eros Başı’nın Türkiye’ye geri verilmesi gündeme gelmiş, ancak bunun Atina’dan kaçırılmış olan ve British Museum’da bulunan Elgin Mermerleri’nin Yunanistan’a iadesini de gündeme getirebileceği kaygısıyla tereddütler doğmuştu. Yine de Victoria&Albert Müzesi’nin o dönemdeki müdürü Eric Maclagan, büyük bir anıtın parçası olan Eros Başı’nın lahitle birlikte sergilendiğinde çok daha büyük bir değer kazanacağı yolunda rapor vermişti. Bunun üzerine, İngiliz yetkililer, Victoria&Albert Müzesi’nin Eros Başı’nı Türkiye’ye geri vermesini kabul etmişlerse de sonuçta bu iade gerçekleşmemişti.