Türkiye Haberleri

İşçi direnişinin kalesi: Uzel

Rami-Topçular'daki arazisinin satışı ve miras kavgasıyla gündemde olan Uzel'in Türk işçi sınıfı tarihinde de özel bir yeri varç 15-16 Haziran olayları DGM direnişi gibi birçok genel grevde öncü rol üstlnen Uzel işçileri, 1 Mayıs 1977'de 3 şehit birden veren tek işyeri.

Yayınlanma: 06.10.2018 - 23:00

Güncelleme: 07.10.2018 - 10:42

Sektörün tekeli

O yıllar Türkiye’de Massey Ferguson traktörlerini üreten Uzel Makina, sektörde tekel konumundaydı. Sonraki yıllarda Ford, Fıat ve TZDK’nin ürettiği traktörler de sektöre girdi ama Uzel’in pazar payını çok da aşağı çekemediler. Çocukluktan ergenlik çağımıza geldiğimizde bir kez daha yolumuz kesişti Massey Ferguson traktörleriyle. Bu kez de evden okuduğum okula giderken mecburi güzergâhımın üzerindeydi bu traktörlerin üretildiği fabrika. Kocaman bir bahçede sayamayacağım kadar çok traktör vardı. O bahçenin içinde çok katlı olmayan yatay ve uzun bir fabrika ve o fabrikanın tepesinde de kocaman bir Uzel yazısı.

Kitlesel eylemler

İşçi eylemlerinin zirvede olduğu 70’li yıllarda Uzel’de çok uzun grevler oldu. Aynı güzergâhta bir de Berec Pil Fabrikası vardı. Uzel ve Berec Fabrikalarındaki grevler ne uzun sürmüştü öyle. Haftalarca, aylarca...

Uzel işçileri, Türkiye işçi sınıfının her eyleminin, her direnişinin lokomotifiydi. Eyüp’teki Türk Demir Döküm, Kavel Kablo, Sungurlar Kazan, Man ve Gislaved işçileri ile birlikte 15-16 Haziran eylemlerinden başlayarak DGM direnişi, Maden-İş grevleri ve 1 Mayıs işçe bayramlarında en kitlesel katılım sağlayan işyerlerinin başında geliyordu Uzel.

İşçilere ateş açıldı

1 Mayıs 1977’de en çok şehit veren işyeri oldu. Uzel işçilerinden Kahraman Alsancak, Ziya Baki ve Hasan Yıldırım Sular İdaresi’nin tepesinden ateş açıldıktan sonra panik yaşayarak kaçışan kitlenin ayakları altında kaldılar. Otopsi raporunda “ezilme sonucu ölüm” yazıyordu. Uzel’de çevredeki birçok fabrikada olduğu gibi DİSK’e bağlı Maden-İş örgütlüydü. O nedenle ülkücü katillerin hedeflerinden biriydi. 1979’da Ülkücü Ali Aslan, akşam iş çıkışında işçilerin üzerine ateş açtı. İşçilerden Hamit Gün yaralandı. Ölüm bu kez teğet geçti Uzel işçilerini. Ama bir başka saldırıda Uzel işçisi Şakir Çetinbaş, faşist kurşunların hedefi oluyor ve bir şehit daha veriliyor

Faytondan traktöre

Türkiye’nin en büyük traktör fabrikası olan Uzel’in kurucusu baba İbrahim Uzel, 1930’larda Bursa’da fayton üretimi ile iş yaşamına atılmış. Faytonun parçalarını ayrı ayrı atölyelerde üretip montajlayarak faytonda ilk kez seri üretim bandını yaşama geçiren kişi olarak tanınıyor. II. Dünya Savaşı’ndan sonra Uzel Makina Ltd Şti, otomotiv yan sanayi için yaprak yay üretimine geçer.

Cüneyd Zapsu’nun annesi

Uzel’de artık işin başında oğul Ahmet Uzel vardı. İbrahim Uzel’in kızı Gaye, Zapsu ailesine gelin gider. Gaye Uzel, evlenip Zapsu soyadını aldıktan sonra iki erkek çocuk dünyaya getirir. Bunlardan küçüğü olan Cüneyd Zapsu’yu AKP iktidarından sonra Recep Tayyip Erdoğan’ın danışmanı olarak tanıyacağız. 1961’de Massey Ferguson ile lisans anlaşması yapılarak traktör üretimine geçilir. 1962’de babası İbrahim Uzel’in ölümüyle şirketin başına Ahmet Uzel geçer. Uzel, hızla büyüyerek ihracat yapan Türk sanayi devleri arasına girdi.

Gözleri arazide

Vergi rekortmenleri ve en kârlı şirketler sıralamasında Uzel daima ilk yirmiye giriyor. Öyle ki 1985 yılında en karlı şirket sıralamasında Arçelik’in bile üstünde yer alıyor. Sonraki yıllarda sektörde rakipleri de çoğalıyor. Hama’nın ürettiği Ford, Türk Traktör’ün ürettiği Fiat ve TZDK de traktör üretimine geçti. Ama Türk köylüsü uzun yıllardan beri alışkın olduğu Massey Ferguson’dan pek vazgeçmedi. Zira traktör pazarında aslan payını her zaman Uzel aldı.

1986 yılına gelindiğinde traktör pazarında önemli bir daralma oldu. Ancak ANAP iktidarı Ziraat Bankası’nın çiftçinin alacağı traktörün bedelinin yüzde 85’ini kredi olarak vermesi ve traktördeki KDV oranının yüzde 12’den yüzde 15’e düşürülmesi ile pazar yeniden hareketlendi. Hem de öyle bir hareketlendi ki, o yıllarda tıpkı otomotivde olduğu gibi traktörde de kuyruk bekleme dönemine girildi. Satışlar patlayınca Uzel yeniden vergi rekortmenlerinin üst sıralarında yer aldı.

Uzel işçileri 1990’da MESS’in grup sözleşmeleri nedeniyle yeniden greve çıktılar. Fakat bu grev, DİSK’e bağlı Maden-İş grevleri kadar uzun sürmedi. Zira artık Uzel’de Türk-Metal Sendikası örgütlüydü. Bir yıl sonra yine vergi rekortmenleri sıralamasında üst yerlerde ismi görünen Uzel işvereni, üretimi yavaşlattı ve işçilerini zorunlu izne yolladı. 1998 yılında Ahmet Uzel yaşamını yitirince Uzel şirketinde aşağı doğru bir gidiş başladı. Aile içinde baş gösteren miras kavgası mahkemelere yansıdı.

Hisselerinin yüzde 15’ini borsada halka açan Uzel, yurtiçindeki bankalarla uluslararası finans kuruluşlarından aldığı kredileri geri ödemede zorlanıyordu. 2003 yılında bankalarla masaya oturarak 3.5 milyon dolar olan borçlarını yeniden yapılandırdı. 2008 yılına gelindiğinde işçi ücretleri ödenemedi ve fabrikada üretim durdu. Borsada Uzel hisseleri borsa kotundan çıkarıldı.

Tazminat alamadılar

2011 Kasımı’nda şirketin Uluslararası Finans Kurumu’na (IFC)borcu nedeniyle Uzel fabrikası satışa çıkarıldı. 2011’den bugüne kadar davalar, itirazlar nedeniyle icradan satışı bir türlü gerçekleşmeyen Uzel için önceki gün yeniden satış ilanı yapıldı. Ancak yine alıcısı çıkmadı. Uzel işçileri ise anlaşarak iş akitlerini feshetmesine karşın bugüne kadar kıdem tazminatlarını alamadı.
Piyasanın durgunluğu nedeniyle satılamayan Uzel, değerli arazisi nedeniyle elbet satılacak. Bir döneme damgasını vurmuş şirket, artık anılarda kalmış olacak.

Çocukluğumda köyümüzdeki traktörlerin tamamı Massey Ferguson markaydı. Traktörlerin çoğu dediysek köyde hepi topu iki traktör vardı. Harman zamanı tarlayı biçmek, ekini tarladan harmana çekmek ve harmanda buğdayı samandan ayırmak gibi üç aşamada traktör kullanıldığı için köylüler traktör sahiplerinden sıra almak için yalvar yakar olurlardı. Traktör sahipleri de bakalların veresiye defteri gibi bir deftere köylülerin isimlerini ve randevu günlerini kaydeder, sırayı öne almak için kendilerini naza çekerlerdi. Biçer döver icadı traktörlerin saltanatını salladı.
Sektörün tekeli
O yıllar Türkiye’de Massey Ferguson traktörlerini üreten Uzel Makina, sektörde tekel konumundaydı. Sonraki yıllarda Ford, Fıat ve TZDK’nin ürettiği traktörler de sektöre girdi ama Uzel’in pazar payını çok da aşağı çekemediler. Çocukluktan ergenlik çağımıza geldiğimizde bir kez daha yolumuz kesişti Massey Ferguson traktörleriyle. Bu kez de evden okuduğum okula giderken mecburi güzergâhımın üzerindeydi bu traktörlerin üretildiği fabrika. Kocaman bir bahçede sayamayacağım kadar çok traktör vardı. O bahçenin içinde çok katlı olmayan yatay ve uzun bir fabrika ve o fabrikanın tepesinde de kocaman bir Uzel yazısı.
Kitlesel eylemler
İşçi eylemlerinin zirvede olduğu 70’li yıllarda Uzel’de çok uzun grevler oldu. Aynı güzergâhta bir de Berec Pil Fabrikası vardı. Uzel ve Berec Fabrikalarındaki grevler ne uzun sürmüştü öyle. Haftalarca, aylarca...
Uzel işçileri, Türkiye işçi sınıfının her eyleminin, her direnişinin lokomotifiydi. Eyüp’teki Türk Demir Döküm, Kavel Kablo, Sungurlar Kazan, Man ve Gislaved işçileri ile birlikte 15-16 Haziran eylemlerinden başlayarak DGM direnişi, Maden-İş grevleri ve 1 Mayıs işçe bayramlarında en kitlesel katılım sağlayan işyerlerinin başında geliyordu Uzel.
İşçilere ateş açıldı
1 Mayıs 1977’de en çok şehit veren işyeri oldu. Uzel işçilerinden Kahraman Alsancak, Ziya Baki ve Hasan Yıldırım Sular İdaresi’nin tepesinden ateş açıldıktan sonra panik yaşayarak kaçışan kitlenin ayakları altında kaldılar. Otopsi raporunda “ezilme sonucu ölüm” yazıyordu. Uzel’de çevredeki birçok fabrikada olduğu gibi DİSK’e bağlı Maden-İş örgütlüydü. O nedenle ülkücü katillerin hedeflerinden biriydi. 1979’da Ülkücü Ali Aslan, akşam iş çıkışında işçilerin üzerine ateş açtı. İşçilerden Hamit Gün yaralandı. Ölüm bu kez teğet geçti Uzel işçilerini. Ama bir başka saldırıda Uzel işçisi Şakir Çetinbaş, faşist kurşunların hedefi oluyor ve bir şehit daha veriliyor
Faytondan traktöre
Türkiye’nin en büyük traktör fabrikası olan Uzel’in kurucusu baba İbrahim Uzel, 1930’larda Bursa’da fayton üretimi ile iş yaşamına atılmış. Faytonun parçalarını ayrı ayrı atölyelerde üretip montajlayarak faytonda ilk kez seri üretim bandını yaşama geçiren kişi olarak tanınıyor. II. Dünya Savaşı’ndan sonra Uzel Makina Ltd Şti, otomotiv yan sanayi için yaprak yay üretimine geçer.
Cüneyd Zapsu’nun annesi
Uzel’de artık işin başında oğul Ahmet Uzel vardı. İbrahim Uzel’in kızı Gaye, Zapsu ailesine gelin gider. Gaye Uzel, evlenip Zapsu soyadını aldıktan sonra iki erkek çocuk dünyaya getirir. Bunlardan küçüğü olan Cüneyd Zapsu’yu AKP iktidarından sonra Recep Tayyip Erdoğan’ın danışmanı olarak tanıyacağız. 1961’de Massey Ferguson ile lisans anlaşması yapılarak traktör üretimine geçilir. 1962’de babası İbrahim Uzel’in ölümüyle şirketin başına Ahmet Uzel geçer. Uzel, hızla büyüyerek ihracat yapan Türk sanayi devleri arasına girdi.