‘Dul kalmış sevgili gibiydik bugün yeniden kavuştuk’

Geçen perşembe günü, Edirne’de Yahudi Cemaati için çok önemli ve yüzlerce uluslararası konuğun katıldığı bir açılış yapıldı. Kentin 120 yıllık geçmişe sahip Büyük Sinagogu törenle hizmete açıldı. Vakıflar’ın 5 yılda 5 milyon 750 bin TL harcayarak aslına uygun restore ettiği Avrupa’nın bu en büyük ikinci sinagogunun açılışına Türkiye, Başbakan Yardımcısı düzeyinde katıldı. Törende, Musevi cemaati temsilcileri ve din adamları ile Patrik Bartholomeos da vardı. Avrupa’nın bu en büyük ikinci sinagogu Edirne’de açıldı ama ilginçtir ki, bu kentte sadece tek Yahudi yaşıyor. Açılıştan sonra aralarında ailesi Edirneli olanlar da bulunan yabancı Yahudi konuklar, başlarında kipalarıyla kenti dolaştı, Selimiye Camii’ne gitti.

Cumhurbaşkanı’na dua

Büyük Sinagog’daki açılış töreni ilahi ve dualarla başladı. Özel olarak getirilen Tevrat, yine dualar eşliğinde Sinagog’daki özel bölümüne konuldu. İstanbul’dan gelen Ulus Özel Musevi Okulu öğrencileri mini bir konser verildi. Ardından hahambaşları, Yahudi Cemaati’nin bir geleneğini yerine getirerek Türkiye ve Cumhurbaşkanı için dua etti. Haham, duanın Türkçe tercümesinde, “Yüce devletimiz Türkiye Cumhuriyeti’ni ve Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan’ı mübarek kılsın, korusun, yüceltsin, yardım etsin, büyütsün, yücelere taşısın. Ömrünce ve ömrümüzce şanını yüceltsin, amin” dedi.

Sinagogda sabah duasını, yabancı haham David Azuz yaptı. Azuz, 46 yıl önce sinagogun son duasını yaptığını hatırlattı ve şöyle dedi: “1969 yılına kadar buranın hocalarıydım. Son olarak burada dua okuduktan sonra İsrail’e döndüm. 46 yıl sonra buraya döndüm. Sinagogun yeniden restore edilmesini sağlayan herkese sonsuz teşekkürler” dedi. Edirne Büyük Sinagogu, Avusturya’da bulunan ancak kullanılmayan birinci en büyük sinagogun ardından ikinci sırada yer alıyor

Bizim için Selimiye gibidir

Sinagog’un Yahudiler için önemini de Şalom gazetesi yazarı Mois Gabay özetledi: “Bir Müslüman için Selimiye Camii ne kadar önemli ise bizim için de Edirne’nin anlamı budur.” Museviler için büyük önem taşıyan sinagog, Edirne’de doğan Türk Sinagog Musikisi’nin (Maftirim) de kaynağını oluşturuyor. Ancak 1900’lerde 13 bin Yahudinin yaşadığı Edirne, sonraki yıllarda yaşanan “Batı Trakya” olayları, “6-7 Eylül”, “One Minute”, “Mavi Marmara” olayları ile Yahudi cemaatini kaybetti. Kentte halen tek bir Yahudi yaşadığını, Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç söyledi.

13 binden tek Yahudiye

Yahudi tarihi 1492’de İspanya’da baskılardan kaçarak Osmanlı İmparatorluğu’na sığınan Seferad cemaatine kadar uzanan Edirne’de Büyük Sinagog’un ilginç bir tarihi var. 1900’lerin başında, Edirne’de 13 bini aşkın Yahudi yaşıyordu ve kentte tam 13 sinagog vardı. 1903’te çıkan büyük yangında, 1600 evle birlikte 13 sinagog da yandı. Bunun üzerine kentin yeniden imarına girişildi. 1905 yılında, Sultan 2. Abdülhamit’in emir ve desteğiyle, 13 ayrı sinagog yerine Edirne’de tek ancak büyük bir sinagog yapılması kararlaştırıldı, Büyük Sinagog 1907’de ibadete açıldı, sonra kapandı.

Bülent Arınç’tan dini hoşgörü dersi

Türkiye Musevi Cemaati Başkanı İshak İbrahimzadeh, herkese teşekkür etti ve Edirne’nin işgal yıllarına ilişkin şu anıyı anlattı: “1913 yılının 26 Mart’ında Edirne’miz düştüğünde burayı teslim alanların başı olan komutan Vizor, Edirne Hahambaşımıza gelerek kendilerini nasıl hissettiklerini sorar, hahambaşımız da cevaben ‘Kendimizi dul kalmış bir sevgili gibi hissediyoruz’ der, ancak ayrılık kısa sürer. Edirne tekrar alınır. Sevgilimize kavuşamayacağımızı düşünürken bugün Edirne Sinagogumuza, sevgilimize kavuştuğumuz gündür” dedi. Başbakan Yardımcısı ve Hükümet Sözcüsü Bülent Arınç ise konuşmasında, dini hoşgörü dersleri verdi ve “Bu vatanda bir Müslümanın ne kadar hakkı varsa, bir Yahudi’nin, bir Hıristiyan’ın, başka inanç grubunun da o kadar hakkı vardır” dedi. Arınç’ın bu hoşgörüsüne karşılık, daha önce bu sinagoga karşı çıkıp “Burası ibadet yeri değil, sadece müze olacak” diyen ve tepki alınca da özür dileyen Edirne Valisi Dursun Ali Şahin de törendeydi. Ancak Vali’nin konuşmasına izin verilmedi.