Ermeni milliyetçiliğinin, ayrılıkçı Ermeni örgütlerinin ve katliam yapan çetelerin arkasındaki en önemli öğe, Osmanlı’nın paylaşım kavgasında rekabet içinde olan emperyalist güçlerdir.
Unutmayalım ki, zayıflayan Osmanlı’nın emperyalist Batı ülkeleri tarafından paylaşılması, “Doğu Sorunu” olarak 19. yüzyılın en önemli konularından biriydi.
İmparatorluğun zayıflamasının iyice belirginleştiği 18. yüzyılda, Osmanlı üzerindeki yabancı etkisi, Hıristiyan tebaa bahane edilerek çok artmıştı...
Yabancı nüfuzunun siyaset sahnesine ilk açık yansıması Rusya ile imzalanan 1774 Küçük Kaynarca antlaşmasıdır...
Antlaşmaya göre, Rus Çarı (o sırada Çariçe Katerina) Osmanlı’daki Ermeni tebaanın koruyuculuğunu üstleniyordu.
Bu antlaşma, İngiltere’nin telaşlanmasına yol açtı...
Osmanlıyla 1838 Ticaret Antlaşması’nı imzaladı...
Bununla yetinmedi, çeşitli manevralarla Osmanlı’yı yanına aldı ve Piyemonte ile birlikte Rusya’ya saldırarak Kırım Savaşı’nı başlattı!
Osmanlı’nın bu savaşa girecek parası olmadığı için de siyasal baskılarla ona ilk kez “Dış borç zehrini” tattırdı...
Ve 1881’de de İmparatorluğun iflasını ilan ederek, Düyunu Umumiye ile en önemli vergilerine el koydu.
1881’den itibaren de süreç, Osmanlı’nın paylaşılmasına ve kimin ne pay alacağı sorununa dönüştü.

***

Paylaşım savaşı sadece Rusya ile İngiltere arasında kalmadı; Fransa, Almanya ve ABD de, Ermeniler ve öteki Gayri Müslimler açısından sürece dahil oldu...
Kimisi misyoner okullarıyla, kimisi doğrudan siyasal destekle.
Rusya, Osmanlı’nın komşusu ve ezeli düşmanı olarak bu bölüşüm kavgasında ön aldı ve Birinci Dünya Savaşı sırasında Ermeni çetelerinin de yardımıyla Van merkez olmak üzere Doğu vilayetlerini işgal etti, büyük bir katliam yaşandı.
Tehcir kararı, Rusya’ya yardım eden Ermenilerin ikinci Van isyanı sırasında alınmıştır.

***

Ermeni sorunu sürecinin arkasında yatan önemli tarihleri kısaca anımsayalım:
1774 Küçük Kaynarca Antlaşması...
1827 Rusların Erivan’ı alması ve Ermeni vilayeti olarak ilanı...
1838 İngiliz-Osmanlı Ticaret Antlaşması...
1856 Kırım Savaşı...
1881 Düyunu Umumiye...
1885 Armenegan Partisi kuruluşu...
1887 Hınçak Partisi kuruluşu...
1890 Taşnaksütyun Partisi kuruluşu...
1896 Haziran Birinci Van isyanı...
1896 Ağustos Osmanlı Ban-kası baskını...
1905 Abdülhamid’e suikast...
1914 Birinci Dünya Savaşı...
1915 İkinci Van isyanı ve tehcir...