Dünya’da Alaattin Aktaş’ın “Kabak tadı vermedi mi bu cari açık yorumlama cehaleti” başlıklı yazısını okurken; bilgi eksikliği keşke cari işlemlerle, cari işlemler finansmanı ile sınırlı kalsa idi dedim. Son birkaç yıldır “Fed” dilimize persenk. Faiz artırımı konusunda fal açıp yorum yapıyoruz; ama Fed’i ne kadar tanıyoruz?
Fed’in sözel yönlendirme yöntemi, yıllar önce izlediğim bir Danny Kaye filmini anımsatıyor. Danny Kaye ünlü ve başarılı bir işadamı, konuları bilmiyor; ama konuşunca açık vereceğinin bilincinde olarak soruları, toplantıları vücut dili ve mimiklerle geçiştiriyor. Herkes kendine göre vücut dilini yorumluyor, değerlendiriyor ve efsane sürüyor. Fed sabır dedi, temkin dedi, süreden söz etmedi, toplantı tutanakları yayımladı, güvercinler-şahinler vb. deyip yorumluyor, öngörülerde bulunuyoruz.
Sağlıklı yorum, öngörü için yapıyı, yetkileri, dengeleri, amacı, stratejiyi bilmek gerekir.
Fed bir kısıtlama, tek bir kurumu da ifade etmiyor. ABD’de bir sistemden, Federal Reserve System’den (FRS) söz etmek daha doğru olur. Bu bağlamda bilinenleri yineleyeyim.
ABD on iki federal reserve on iki merkez bankası bölgesine ayrılmış olup her bölgenin kendi merkez bankası vardır. Fed kısaca merkez bankasını ifade ediyorsa da ABD’de on iki merkez bankası vardır. Merkez bankalarının sahibi de özel bankalardır. ABD’de önde gelen bankaların hemen tümü sisteme üyedir.

***

Sistemin yedi kişiden oluşan Yönetim Kurulu da diyebileceğimiz Guvernörler Kurulu (Board of Guvernors of FRS ) mevcuttur. Kurul Kongre’nin de onayı ile başkan tarafından atanmış yedi üyeden oluşur. Washington D.C’de görev yapar. Jenat Yellen bu kurulun başkanıdır.
Sistemin diğer bir organı Federal Açık Piyasa Komitesi’dir. (Federal Open Merket Committee-FOMC). Komite on iki kişiden kuruludur. Komitenin yedi üyesi, Guvernörler Kurulu üyelerinden, beşi de Federal Reserve Bankaları temsilcilerinden oluşur. Federal merkez bankaları başkanları dönüşümlü olarak komitede görev alır, oy kullanırlar. New York Fed’in sistemde ayrıcalıklı konumu vardır. Faiz kararı bu komitece alınmaktadır. FRS, on iki ayrı bölge; her bölgenin kendi merkez bankası, merkezde Guvernörler-Yönetim Kurulu, New York’ta Açık Piyasa İşlemleri komitesi sistemin sahibi, sisteme üye özel bankalar, karmaşık bir yapıdır. Federal-federe devlet, bölgeler arası, iş âlemi-bankalar arası dengeler, ekonomik gücün tek bir organda toplanmaması gibi düşünceler, karmaşık bir yapıya yol açmıştır. Ayrıca sistemin anayasal bir güvencesi de yoktur.
FRS (Fed) anayasal bir kurum değildir. Kongre her zaman sistemi denetleyebilir, yetkilerini kısıtlayabilir.
Sistemin amacı ekonomik fiyat istikrarını sağlamak olmakla beraber, tek amaç değildir. FRS (Fed) ekonomik büyümeyi, istihdamı, finansal istikrarı, bölgeler arası dengeyi de göz önünde tutmak durumundadır. İzlediği para politikası stratejisi, örtük çipa (nominal anchor) olarak nitelendirilmektedir. Özü, olayı, gelişmeye başlarken hatta başlamadan önce öngörüp sert tedbirler alarak baskın şeklinde önlemek, olumsuz gelişmelerin önünü kesmektir. Bir karar oluşturmada ABD’de fiyat endeksleri, perakende satış, işsizlik oranı, dış ticaret açığı, uzun vadeli tahvil faizi, ABD’den sermaye çıkışı veya sermaye girişi dayanak verilerdir. FRS (Fed) perakende satışlar hızla artıyor, tüketici fiyatları yükseliyor, işsizlik düşüyor, ABD’den sermaye çıkışı oluyor; finansal istikrar bozuluyor, cari açık finansmanında sorun bekleniyorsa faizleri hemen yükseltir, zaman yitirmez. Bu bağlamda fadder sözcükler değil, gelişmeleri, Kongre eğilimlerini, verileri izlemek daha gerçekçi beklentilere yol açar.