Tunceli milletvekili Hüseyin Aygün’ün Kurtuluş Savaşı sonrasındaki Rum göçünü “etnik temizlik” olarak nitelemesi konu üzerinde düşünmeyi, tartışmayı gerekli kılıyor. Çünkü evrensel kabul gören kavramlar yerli yerinde kullanılmadığında kafa karışıklıklarına yol açıyor.
Bir etnik gruba mensup insanların zorla yerlerinden edilmesini amaçlayan çeşitli uygulamaları ifade eden “etnik temizlik” terimi hukuk diline 1990’lı yılların başında eski Yugoslavya’da Sırpların Boşnaklara uyguladığı insanlık dışı uygulamalarla birlikte girmiştir.
Etnik temizlik, kimi somut durumlarda “jenosit”, “soykırım” gibi kavramlarla ilişkilendirilebilecek de olsa “özdeş” değildir. Etnik temizlik, genelde “göç ettirmeyi” (tehcir) hedefler ve bu amaç doğrultusunda hedef gruba yasal, siyasal, ekonomik, kültürel baskılar uygulanır, korkutma yöntemlerine başvurulur.
Etnik temizlik, Osmanlı topraklarında ilk kez İttihat ve Terakki iktidarı döneminde 1914 yılında özellikle Trakya’da yaşayan Rum nüfusa karşı uygulanmıştır.
Dr. Ahmet Efiloğlu’nun 04.01.2012 tarihli Osmanlı Meclisinde Rum Göçü ve Rum Tehciri Tartışmaları başlıklı çalışmasında ele aldığı, konuya ilişkin Meclis-i Mebusan’da yapılan özel görüşmelerde Rum mebusların konuşmalarına bir bakalım.
“Sözü 1914’teki Rum göçüne getiren Trabzon Mebusu Yuvanidis Efendi, ‘çetevi ve cinai bir siyaset’ ile 150 bin Rumun tehcir veya teb’id (sürgün, D.K.) ile ülkeden atıldığını, mallarının yağma edildiğini söylüyordu. Rum mebuslar hırs ve kinle göç ve tehcir meselesini ele aldıklarından ayrıntıları çok fazla önemsemiyorlardı. Bundan dolayı da en azından göç ile alakalı verdikleri rakamlar birbirini tutmuyordu. Mesela Yuvanidis Efendi önce 150 bin derken daha sonra bu sayıyı 200 bine çıkarmıştı. Verdiği soru önergesi ile bu konuların konuşulmasına kapı aralayan Aydın Mebusu Emanuelidis Efendi soru önergesinde göç eden veya ettirilen Rumların 250 bin olduğunu söylemişti. Fakat daha sonradan fikir değiştirerek 300 bin rakamını veriyordu. Tekfurdağı (Tekirdağ) Mebusu Dimistoklis Efkalidis Efendi Yunanistan’a göç eden Rumlarla alakalı 300 bin rakamını veriyordu.” (Alıntılar: Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri; Celse 1, 11 Kânunuevvel 1334/11 Aralık 1918)
Sayılar kesin olmamakla birlikte Meclis-i Mebusan eski reislerinden Halil Menteşe etnik temizlik olgusunu onaylamaktadır: “Talât Bey, Balkan Harbi’ndeki hıyanetleri tebarüz eden anasırdan memleketi temizlemeyi ön safa almıştı... Fakat bu çok ihtiyat isteyen bir işti. Zira yeni bir harbi doğurabilirdi. Alınan tedbirler şu oldu: Valiler ve diğer memurin resmen işe müdahale eder görünmeyecek, cemiyetin teşkilatı işi idare edecek. Bir vaka ihdas edilmeyecek, yalnız Rumlar ürkütülecek; bu talimat dâhilinde harekete başlandı. Balkan Harbi’ndeki hıyanetlerinin tepkisi ile maneviyatı bozulmuş olan Rum halkı gitmek üzere ayaklandı.” (Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşe’nin Anıları, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1986, s.165-166)
Konuyu gelecek yazılarımızda da sürdüreceğiz.