Her iki kanundan biri torba yasa... AKP'nin torba yasa sevdasının arkasında ne var?

BBC Türkçe'den Onur Erem'in haberine göre, farklı konulardaki kanunlarda tek bir yasayla değişiklik yapan "torba yasalar" son dönemde rekor düzeyde arttı.  Böylece son yasama döneminde geçen ay itibarıyla Meclis'ten geçen neredeyse her iki kanundan biri torba yasa oldu.

Bu torba yasalarla binlerce kanun maddesi yasalaştı veya değiştirildi.

Fakat torba yasa yöntemine itiraz edenler de bulunuyor. İtirazın temel nedenleri arasında bu yöntemin yasaların yeterince tartışılmamasına yol açması, tartışmalı yasaların diğer yasaların arasında çıkarılarak daha az itiraza neden olarak kabul edilme ihtimalini artırması bulunuyor.

Örneğin Posta Hizmetleri Kanunu, İhracatçılar Meclisi Kanunu, Uzman Erbaş Kanunu gibi çeşitli kanunlarda değişiklik öngören bir torba yasa için oy veren bir milletvekili, desteklediği değişiklikler için karşı çıktığı değişiklikleri görmezden gelerek kabul yönünde oy vermeye veya tam tersine zorlanabiliyor.

'ABD'de 43 eyalette torba yasa yasağı var'

Roma Hukuku'nda bu uygulama, milattan önce 98 yılında yasaklanmıştı. Bugün de çeşitli ülkelerde torba yasa çıkarmak mümkün değil. Avukat Fikret İlkiz'e göre ABD'deki 43 eyalette torba yasa yasağı var.

Peki Türkiye'de iktidar neden gittikçe artan sıklıkta torba yasalara başvuruyor?

 AKP Grup Başkanvekili ve Çanakkale Milletvekili Bülent Turan, bunun "usul ekonomisiyle" ilgili olduğunu söylüyor. BBC Türkçe'nin sorularını yanıtlayan Turan, "Torba kanun yöntemi AK Parti olarak öncelikli tercihimiz olan bir yol değil" diyor ve ekliyor:

 "Ancak vatandaşlarımızın sorunlarına çözüm üretirken çoğu zaman onlarca kanunda birden değişiklik yapmanız gerekiyor. Her bir kanun değişikliğini ayrı ayrı Meclis gündemine getirmek usul ekonomisine aykırı bir tutum teşkil ediyor. Zorunlu olduğumuz zamanlarda torba kanun yöntemine başvurmamızın nedeni budur."

 'Müzakereci demokrasiden uzaklaşma'

Anayasa Hukuku profesörü İbrahim Kaboğlu ise AKP'nin özellikle 2010'lu yıllarda torba uygulamasını alışkanlık haline getirdiğini düşünüyor:

 "AK Parti bu usulü yalnızca yasa yapımında değil aynı zamanda kanun hükmünde kararname yapımında da kullandı".

Türkiye'de torba yasaların 1982 Anayasası sonrasında arttığını söyleyen Kaboğlu, 2001'de AB'ye uyum yasaları kapsamında torba yasalar çıkarıldığını, bunlarla anadil yasağının kaldırılması, kültürel hakların iadesi gibi değişikliklerin yapıldığını hatırlatıyor.

 Kaboğlu, "Şunu vurgulamakta yarar var ki bunlar genellikle olumlu anlamda yapılan değişikliklerdi. Son torba yasalarda olduğu gibi uçsuz bucaksız yasaları değiştirmedi" diyor.

 Prof. Kaboğlu, AKP'nin 2011'deki genel seçim öncesi bir gecede çok sayıda KHK yayımlayarak devletin yapısını değiştirdiğini hatırlatıyor ve ekliyor:

 "Siyasal açıdan bakıldığı zaman müzakereci demokrasi anlayışına aykırı bir durum olduğunu görüyoruz. Yasalar öngörülebilir, anlaşılabilir ve uzlaşılabilir olmalı. Türkiye'nin hazırladığı kanunlar bile anlaşılırlıktan uzakken torba kanunlar için bu durum daha belirgin. Hukukçular bile bu kanunları anlamakta güçlük çekiyor."

 Yıllara göre KHK'lar grafiği

Demokratik ülkelerdeki örnekleri sorduğumuz Prof. Kaboğlu, müzakereci demokrasi geliştikçe ve parlamentolardaki muhalefete anayasal statü tanındıkça torba yasa uygulamasının sınırlı ve istisnai kaldığını söylüyor:

 "Temel kanunların, yani devletin anayasal kurumlarını düzenleyen kanunların görüşülme süreçleri ve usulleri farklı olmalı.

 "Mesela Fransa'da bu tür kanunlar Anayasa Mahkemesi'nce zorunlu olarak denetlenirler. Hem de bizde olduğu gibi 3-5 yıl sonra değil, yürürlüğe konulmadan önce otomatik olarak Anayasa Konseyi'ne gönderilirler. Ne yazık ki bizde bu yollar bulunmamaktadır."

 Yıllara göre Meclis'ten geçen toplam yasaların sayıları grafiği

2002'den bugüne torba yasaların toplam yasalara oranı da büyük ölçüde arttı.

 TBMM'nin 2002-2007 arasındaki 22. döneminde toplam 570 yasa çıkarılırken bunların yalnızca 2'si torba yasaydı.

 Kasım 2015'ten günümüze uzanan 26. dönemde ise 2017 Kasım sonu itibarıyla TBMM'de çıkarılan 53 kanundan 23'ü torba yasa oldu.

 Torba yasaların toplam yasalar içindeki oranı grafiği

Torba yasaların toplam yasalar içindeki payı AKP'nin ilk döneminden bugüne 82 kat arttı

Peki milletvekilleri önüne gelen torba yasalarda hem mutlaka yasalaşması gerektiğini düşündüğü, hem de asla yasalaşmaması gerektiğini düşündüğü maddeler olduğunda kullanacağı oya nasıl karar veriyor?

 CHP Genel Başkan Yardımcısı, Parti Sözcüsü ve TBMM Anayasa Komisyonu Üyesi Bülent Tezcan, torba yasaların maddeleri görüşülürken destekledikleri maddelere oy verip desteklemediklerine karşı çıkma gibi bir şansları olduğunu, fakat sonrasında kanunun tümü oylanırken karar vermekte zorlandıklarını anlatıyor:

 "O zaman milletvekili iki arada bir derede kalıyor. Oy verseniz vermek istemediğiniz maddelere de vermiş olacaksınız. Diğer türlü oy vermek istediğiniz maddelere verememiş olacaksınız.

 "O durumda verdikleri veya vermedikleri oyu kamuoyuna da anlatmakta zorlanıyor milletvekilleri."

 CHP'li Tezcan: Parlamentoyu etkisizleştirme yöntemlerinden biri

CHP Genel Başkan Yardımcısı Bülent Tezcan, bu nedenle torba yasa uygulamasını "milletvekillerine kurulmuş bir tuzak" diye niteliyor ve bunun "parlamentoyu etkisizleştirme yöntemlerinden biri" olduğunu söylüyor:

 "200 maddelik bir kanun çıkarıyorsunuz ve birbirinden farklı 40 ayrı konuyu bunun içinde düzenliyorsunuz. Bu yasama bütünlüğünü bozarak milletvekillerinin kanunu denetleme fırsatını ortadan kaldırıyor.

 "Yasama süreçleri demokratik sistemlerde sadece parlamentonun etkili olacağı bir süreç olmamalı. Sivil toplumun, özellikle de meslek örgütlerinin görüşleri dinlenmeli. Fakat torba yasalarda kamuoyunun bu şansı olmuyor.

 "Dolayısıyla torba yasa uygulamaları parlamentoyu devre dışı bırakmak isteyen, milli iradeyi devre dışı bırakmak isteyen, sadece belli çıkar gruplarının istekleri doğrultusunda kapkaççı yasama faaliyetini etkin kılmak isteyen anlatışın bir ürünüdür."

 Bülent Tezcan, son 1,5 yılda torba yasalar ve OHAL KHK'larıyla yapılanların "tek kişinin iradesiyle oluşan düzenlemeler" olduğunu ve bunların denetimden uzak tutulduğunu söylüyor.

 Tezcan'a göre hakimlerin, savcıların, hukukçuların ve bürokratların torba yasalarla değişen yasaları takip edebilmesi mümkün olmuyor.

 CHP Sözcüsü Tezcan, bu uygulamadan bazı AKP'li milletvekillerinin de rahatsız olduğunu öne sürüyor:

 "Özellikle torba yasa düzenlemelerinde etkisi olan yönetim kademesindekiler torba yasaların 'zaman meselesi' gibi gerekçelerle savunuyor. Ama kanun yapma meselesi süreyle sınırlandırılabilecek bir şey değildir. AKP milletvekillerinden samimi olanlar da rahatsız. Ama parti disiplini gereği ya da hükümetten kaynaklanan baskı nedeniyle ses çıkaramıyorlar."

 AKP'li Turan: Muhalefet yapıcı tutum göstermiyor

AKP Grup Başkanvekili Bülent Turan, partide torba yasalara bu kadar sık başvurulmasından rahatsız olan milletvekilleri olup olmadığına yönelik sorumuzu yanıtsız bıraktı.

 Ancak Turan, "muhalefetin yapıcı tutum göstermemesinin" torba yasaların artışına yol açtığını söylüyor.

 AKP'nin iktidardaki ilk döneminde (2002-2007) 500'den fazla yasa çıkarıp yalnızca 2 torba yasa çıkardığını hatırlattığımız Turan, o dönemki muhalefeti övüyor ve ekliyor:

 "22. dönemde Meclis'te muhalefetin de yapıcı bir işlev üstlenmesi üzerine oldukça kapsamlı kanun değişiklikleri kısa bir süre içerisinde hayata geçti. Keşke muhalefet bu yapıcı tutumunu şimdi de sürdürse.

 "Bu durumda Meclis daha az zaman harcayarak çok daha kapsamlı kanun değişiklikleri yapar, torba kanun yöntemine daha az başvurmak zorunda kalırız."

 Çok sayıda yasayı değiştiren torba yasalara bir örnek: 2014 yılında çıkan 6552 sayılı torba yasa (İş Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması ve Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun)

Değişen yasa Değişen madde sayısı

4857 sayılı İş Kanunu 8

3213 sayılı Maden Kanunu 1

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu 4

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu 1

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 4

6356 sayılı Sendikalar T.İ.S.K. Kanunu 3

4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakında Kanun 1

492 sayılı Harçlar Kanunu 1

4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu 2

3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu 2

3201 sayılı Yurt Dışında bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında GeçenSürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi HakkındaKanun 3

5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kanunu 9

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 24

5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu 1

5952 sayılı Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı Kuruluş Kanunu 1

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu 4

375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname 3

2547 sayılı YÖK Yasası 1

3568 sayılı Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Kanunu 1

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Kanunu 1

2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu 1

2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Kişilere Yardım Kanunu 1

406 sayılı Telgraf-Telefon Kanunu 1

2644 sayılı Tapu Kanunu 1

5682 sayılı Pasaport Kanunu 2

5864 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 1

6200 sayılı Devlet Su İşleri Kanunu 1

6245 sayılı Harcırah Kanunu 1

6831 Orman Kanunu 1

7269 sayılı Doğal Afetler Kanunu 1

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu 1

633 sayılı Diyanet İşleri Kanunu 1

1336 sayılı Avukatlık Kanunu 1

1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu 1

2577 sayılı İdari Yargılama Usül Kanunu 2

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu 1

2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu 3

3056 sayılı Başbakanlık Teşkilat Kanunu 2

3093 sayılı TRT Kanunu 2

3269 sayılı Uzman Erbaş Kanunu 1

3568 sayılı Serbest Mali Müşavir-Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu 1

4046 sayılı Özelliştirme Uygulamaları Kanunu 1

4207 sayılı Tütün ve Tütün Ürünlerinin Zararlarını Önleme Kanunu 1

4342 sayılı Mer'a Kanunu 1

4646 sayılı Doğalgaz Piyasası Kanunu 1

4749 sayılı Kamu Finansmanı Kanunu 1

4760 sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu 1

5258 sayılı Aile Hekimliği Kanunu 1

21.04.2005 tarihli 5335 sayılı kanun (torba kanun) 1

5393 sayılı Belediye Kanunu 1

5449 sayılı Kalkınma Ajansı Kanunu 1

5543 sayılı İskan Kanunu 1

5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınlar Hakkında Kanun 2

5747 sayılı Büyükşehir Kurulması Hakkında Kanun 2

Türkiye İhracatçılar Meclisi Kanunu 1

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu 4

6112 sayılı TRT Kanunu 2

6092 sayılı Orman Köylülerinin Kalkınmalarının Desteklenmesi HakkındaKanun 1

6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu 1

6475 sayılı Posta Hizmetleri Kanunu 1

6502 sayılı Tüketicinin Korunması Kanunu 1

233 sayılı Kamu İktisadi Teşekkülleri Hakkında KHK 1

637 sayılı Ekonomi Bakanlığı Hakkında KHK 1

655 sayılı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Hakkında KHK 1

Kaynak: Av. Atilâ Sav, Ankara Barosu Dergisi 2014/4, Sayfa 602-605