11 Kasım günü yitirdiğimiz Mümtaz Soysal, 1960’ların sonunda TİP ve Milli Demokratik Devrimle birlikte Türkiye solunun üç ana akımından biri; sol Kemalistleri, sosyal demokratları, sosyalistleri, devrimci aydınlarla öğrencileri bir araya getiren bir tartışma kürsüsü ve Türkiye’nin sorunlarına çıkış arayışı olan Yön hareketinin öncülerindendi.

Doğan Avcıoğlu, İlhan Selçuk, İlhami Soysal, Cemal Reşit Eyüboğlu ile birlikte çıkardığı, birçok aydının da omuz verdiği, 1961-1967 arasında sol için önemli bir okul işlevi gören Yön dergisi bu arayışın sesi olmuştu.

Yön’le aynı amacı taşıyan Sosyalist Kültür Derneği’nin (1962) de kurucularındandı.

Yön’den ‘efsane hoca’lığa

1955’te akademik yaşamına başladı. Ülkemizde ilk “Siyaset Doktoru” unvanını aldı. (1958) 27 Mayıs’tan sonra genç bir asistan olarak CHP kontenjanından girdiği Kurucu Meclis’te dünyanın en özgürlükçü anayasalarından biri 1961 Anayasası’nı yapan kadrodaydı. 1963’te doçent, 1969’da Anayasa Hukuku Profesörü oldu, seçkin bir Anayasa Hukukçusu olarak önemli akademik çalışmalara imza attı. Binlerce öğrenci ve çok sayıda akademisyen yetiştirdi.

Siyasal ve akademik tarihimizin, 68 Kuşağı’nın Muammer Aksoy, Bahri Savcı, Cahit Talas, Sadun Aren, Uğur Alacakaptan, Tarık Zafer Tunaya gibi “efsane hoca”larından oldu.

Yurtseverlik, gerçekçilik, dengeli olmak yaşamının en önemli ilkeleriyle, çalışkanlığı, renkli kişiliği, dengeli söylemleri ve toplumsal sorunlara çözümler üreten yazılarıyla solun önde gelen temsilcilerindendi.

12 Mart ve sonrasında

Dekanlığına seçildiği SBF’de 12 Mart döneminde öğrencilerinin alkışları arasında gözaltına alındı. Anayasaya Giriş kitabında “komünizm propagandası” yapmakla suçlanarak 6 yıl 8 ay ağır hapse mahkûm edildi. 14.5 ay kaldığı Mamak Cezaevi’nde Sevgi Soysal’la evlendi.

Uluslararası Af Örgütü’nün Türkiye’den ilk ve son genel sekreteri oldu, 1974-78 arasında İkinci Başkanlığını yaptı. UNESCO 1979’da ilk kez “Uluslararası İnsan Hakları Öğretimi Ödülü”nü ona verdi.

1991’de SHP’den, 1995’te DSP’den milletvekili seçildi. Koalisyon hükümetinde Dışişleri Bakanı olarak görev yaparken başbakanla anlaşamadı. Özellikle Telekom’un özelleştirilmesine karşı mücadele verdi. Rauf Denktaş’a Kıbrıs’ta ve BM’de danışmanlık yaptı. 2002’de Bağımsız Cumhuriyet Partisi’nin kurucusu ve genel başkanı oldu.

Uluç Gürkan onun için, “O sadece dersini anlatan, tane tane açıklayan iyi bir öğretmen değildi. Ayakta, koltuğun kenarına dayanarak ders anlatırken, alçakgönüllüğüyle arkadaş olduğu öğrencilerine aynı zamanda ilham da veren bir yaşam önderiydi. Sadece bir hukuk abidesi, bir siyaset bilgesi de değildi. Aynı zamanda ‘altın beyin’ olarak nam salmış bir devrimciydi” dedi.

Yazılar, kitaplar

Yabancı dilde yazdığı kitapları ve çevirileri dışında 1 Mayıs 1955’te Forum’da yazdığı ilk yazısından sonra, Yeni İstanbul, Ulus, Barış gazetelerinde, Akis, Yön, Devrim, Ortam dergilerinde yazdıkları dışında 1974’te Milliyet’te başladığı “Açı” köşesini Hürriyet’te ve en son Cumhuriyet gazetesinde sürdürdü. 2009’a kadar 7 binden fazla köşe yazısı yazdı. 80. yaşında Mülkiyeliler Birliği Vakfı’nca Prof. Dr. Mümtaz Soysal’a Armağan yayımlandı. (2009)

Sayısı 20’yi geçen kitaplarından birkaçı Anayasaya Giriş, Dinamik Anayasa Anlayışı, 100 Soruda Anayasanın Anlamı, Güzel Huzursuzluk, Demokrasiye Giderken, Aklını Kıbrıs’la Bozmak, Anayasa’nın Püf Noktası, Balinanın Böcekleri, İçgüveysinin Encamı, İdeoloji Öldü mü?, Çürüyüşten Dirilişe, Düşünceler Günlüğü, Öpülesi Gemiler olan “efsane hoca”ya saygıyla...