80. yılda Köy Enstitüleri-3

IŞIK KANSU

İsmail Hakkı Tonguç’un belgeliğinden çıkan ve The New York Times’tan yapılan bir çeviri yorumda, tutucular ve eski kafalıların yüzyıllarca geri kalmış köylerin kalkınmasının tek çaresi olan Köy Enstitülerine karşı çıktıkları yazılıyor.

Tonguç’un kendi el yazısıyla notların da yer aldığı çeviri metne göre, Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’nden söz açılıyor. 1946’da Hasanoğlan’da göreve atanan Fevzi Ertem’in müdürlüğü (Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü Kasım 1947’de kapatılmıştı) döneminde yayımlanmış olan yorumda, memleketin çeşitli yerlerinde kurulmuş olan 19 Köy Enstitüsünden 12-17 yaş arası hemen hemen 20 bin kadar köy gencinin köyleri kalkındırmak ve ortaçağ anlayışını yıkmak için hazırlandıkları dile getiriliyor ve “Bu çocuklar yüzde 80’i cehalet içinde bulunan memleketin yegân kurtuluş ümididir” sonucuna varılıyor.

Yorumun çevirisinden bir bölüm şöyle:

“Cornell Üniversitesi mezunu ve şimdi enstitü müdürü bulunan Fevzi Ertem, birçok öğrencilerin yabancı lisanlardan faydalanarak tek hazırladıklarını söyledi ve bu meyanda faydalanılmış olan birçok İngilizce kitapları da gösterdi.

Öğretmenlerle öğrenciler arasında samimi bir hava esmektedir. Nitekim orada öğretmen bulunan ve Cornell Üniversitesi mezunu sosyoloji öğretmeni İbrahim Yasa, okulda demokratik bir hava bulunduğunu ve sıkı bir disipline lüzum duyulmadığını söyledi.

KÖY ENSTİTÜLERİNE MUHALEFET

Onları gezen ve gören her Amerikalının teveccühünü kazanmış olan bu Köy Enstitüleri, muhafazakâr hükümet erkânı ve bazı eski kafalı köylülerin muhalefeti ile de karşılaşmaktadır. Hazırlanan planlara göre, birkaç sene içinde 35 bin kişilik enerjik ve aydın bir ordu, Anadolu’nun en ücra köylerine medeniyet ışığını götürecektir. Asırlarca geri kalmış köy âlemini kalkındırmanın tek çaresi budur.”

ÇOCUKLARA YARDIM

2. Dünya Savaşı yıllarında bile, yalnızca İstanbul’da binlerce gereksinim sahibi ilkokul çocuğuna yardım yapılmış

İlköğretim Genel Müdürlüğü’nün 1944 yılına ait bir belgesi, 2. Dünya Savaşı’nda bile gereksinimi olan ilkokul çocuklarına yardım yapıldığını kanıtlıyor.

İsmail Hakkı Tonguç Belgeliği Vakfı’nda yer alan belgede, İstanbul Valiliği’nin Eylül 1944’te yaptığı sayıma göre, il genelinde 9 bin 184 yoksul, 2 bin 75 yetim, 1477 evlatlık, 1422 hastalıklı ve zayıf çocuk bulunuyordu. 7 bin 639 çocuk da işe gidiyordu.

Tonguç’un başında bulunduğu İlköğretim Genel Müdürlüğü’nün belgesine göre, işe giden 7 bin 639 çocuk ile evlatlık 1477 çocuğun okutulabilmesi için özel sınıflar açıldı ve yoksul çocuklara çeşitli yardımlar yapıldı. Bu yardımlar şöyle sıralandı:

• Yiyecek olarak: (Bu ders yılı başından beri) 565 çocuğa aynen, 9 bin 477 çocuğa yiyecek olarak 108 bin 616 liralık yardım yapılmıştır.

• Giyecek olarak: 556 çocuğa aynen, 4 bin 657 çocuğa giyecek olarak 21 bin 234 liralık yardımda bulunulmuştur.

• Ders araçları olarak: 460 çocuğa aynen ve 2 bin 756 çocuğa 3 bin 763 liralık yardım yapılmıştır.

• Nakdi olarak: 673 öğrenciye 3 bin 430 lira verilmiştir. 

• Tedavi ve ilaç yardımı: 357 çocuğa 214 lira yardım yapılmıştır.

80. YILDA KÖY ENSTİTÜLÜLER ANLATIYOR (MUSTAFA GAZALCI)

KÖYDE DAVAR GÜDERKEN...

H. NEDİM ŞAHHÜSEYİNOĞLU

Akçadağ mezunu (1949) 

Köy Enstitülerine (KE) kayıt sürecini kısaca anlatır mısınız? 

İlkokuldan sonra köyde davar güdüyordum. Köyümüz Akçadağ KE’ye bir saatti. KE Müdürü Şerif Tekben ciple geldi. Köyde ilkokulu bitiren, Türkçe bilen tek çocuktum. Müdür, babamla konuştu, ertesi günü enstitüye gittim, kaydoldum.

KE’de verilen eğitimin niteliği nasıldı?

KE, henüz kuruluş aşamasındaydı, yüksek KE yeni kurulmuştu. Kadrolarını oluşturuyordu. Daha altyapısını tamamlamadan, kadrolarını tamamlamadan kapatıldı. İzin verilseydi fevkalade nitelikliydi.

Enstitüleri kim kapattı?

Sınıf nedeniyle. Köylünün uyanmasından, bilinçlenmesinden korktular kapatıldı. Sorumluluk, o dönemin siyasilerin, kapatılmasına susan aydınlarındır.

Bugünün koşullarına uyarlanmış KE olsa çocuğunuzu bu okullara gönderir miydiniz?

Elbette gönderirdim.

Beğendiğiniz üç eğitimcinin adı? 

İsmail Hakkı Tonguç, Fakir Baykurt, Niyazi Altunya.

 Cumhuriyet döneminde beğendiğiniz üç siyasetçinin adı?

Atatürk, Behice Boran, M. Ali Aybar.

KE üzerine ne söylemek istersiniz? 

Günümüz koşullarına uygun, ileriye yönelik düşünen, düşüncelerini planlayan ve uygulamaya koyan, bilimi ve çağdaşlaşmayı amaçlayan bir eğitime gereksinim vardır.

AYDINLANMA FELSEFESİ ÜZERİNE KURULMUŞTU

PAKİZE TÜRKOĞLU

AKSU MEZUNU (1944)

 Köy Enstitülerine kayıt sürecini kısaca anlatır mısınız? 

Köyümüzde ilkokul yoktu. Üçüncü sınıfa kadar nahiyede, 4. ve 5. sınıfı da ilçemiz Alanya’da okudum. Okul bitince köye döndüm. Alanya’da başka okul yoktu. Okumak istiyordum ama uzaktaki okullara gitme olanağım yoktu. İlçedeki başöğretmen, okul aradığımızı bildiği için babama haber yollamış “Antalya Aksu’da KE açıldı. Köy çocuklarını yatılı alıp öğretmen yetiştirecek” diye. Babamla hemen gittik. 

Biz yayladayken çağrı geldi. Başka köylerdeki tutucu akrabalarımız babama baskı yaptılar, göndermemesi için. Belki bu yüzden enstitüye dayımla gittim. Bir öğretmen beni müdür yardımcısına götürerek kaydımı yaptırdı.  

KE’de verilen eğitimin niteliği?

Bu konu çok tartışıldı. Ancak günümüzde bilimsel olarak anlaşıldı ki KE’de verilen eğitim aslında 1923 Cumhuriyet devriminin beklentisine uygun, niteliği yüksek çok yönlü bir eğitimdir. Bu nedenle Batı’da kabul görmüştür. Yeniden açılması ya da ilkelerinden yararlanmasını isteyenlerin gün geçtikçe artması, bu niteliği geri getirme özlemidir. 

Enstitüleri kim kapattı?

Politik nedenlerle kapatıldığını düşünüyorum. En başta bakanlık içindeki tutucu eğitimciler, böyle yeni, alışılmadık bir uygulamaya karşı çıktılar. CHP içindeki sağ kanadı etkilediler. 

KE, Cumhuriyetin sağlam temelleri, aydınlanma felsefesi üstüne kurulmuştu. Dönemin tek parti programı ve hükümet programı böyle bir gelişmeye elveriyordu. KE’den cayılırken aslında 1923 Cumhuriyetinin eğitim felsefesinden, o sağlam sistemden cayılmıştı. Bu caymanın CHP iktidarı döneminde sağ kanadın etkisiyle olduğu hüzün verici bir olgudur. Kapanış sorumluluğunu bir kişiye bağlamak kolay değil. Belki sonuç başka olabilirdi.

Bugünün koşullarına uyarlanmış KE olsa çocuğunuzu bu okullara gönderir miydiniz? 

Elbette gönderirim. Yalnız ben değil, bugün çocuklarını yabancı dilde eğitim veren kolejlerde okutanlar bile KE örneği okulları özlüyorlar.  

Beğendiğiniz üç eğitimcinin adı? 

Hasan Âli Yücel, İsmail Hakkı Tonguç, M. Rauf İnan.

Cumhuriyet döneminde beğendiğiniz üç siyasetçinin adı?

Atatürk, İsmet İnönü.

 KE üzerine ne söylemek istersiniz? 

KE’nin, Cumhuriyet devriminin eğitim sistemi olduğu günümüzde iyice anlaşılmıştır. Biz bugün bu kurumlara geçmişe özlem anlamında değil, Cumhuriyetin eğitim felsefesine sahip çıkma anlamında, örselenen Cumhuriyet devrimlerine sahip çıkma anlamında sahipleniyoruz. 

Unutulmamalı ki eğitim toplumun, bireylerin en önemli sorunudur.

GİZLİCE KAYIT OLDUM

FATMA YALÇIN

GÖNEN MEZUNU (1944) 

Kayıt sürecini kısaca anlatır mısınız? 

Ürün tarlasında çalışırken Gönen KE’ye öğrenci alınacağını öğrendim. Dedemin karşı çıkmasına rağmen gizlice kaydımı yaptırdım.

 KE’de verilen eğitimin niteliği nasıldı?

KE, yaparak üreterek öğrenmenin yaşandığı bir kurumdu. Hayat boyunca okulda kazandığımız o alışkanlığı devam ettirdim. 

Enstitüleri kim kapattı?

Köy ağaları ve büyük sermaye sahipleri çıkarlarına ters düştüğü için bu kurumları kapattılar. Reşat Şemsettin Sirer’in sorumluluğu büyüktür.

Bugünün koşullarına uyarlanmış KE olsa çocuğunuzu bu okullara gönderir miydiniz?

Evet, elbette gönderirdim.

Beğendiğiniz üç eğitimcinin adı? 

İsmail Hakkı Tonguç, Fakir Baykurt, Rauf İnan.

Cumhuriyet döneminde beğendiğiniz üç siyasetçinin adı?

Atatürk, İsmet İnönü, Erdal İnönü.

KE üzerine ne söylemek istersiniz? 

Tekrar kurulmasını çok isterim. Bunun için uğraşan kuruluşlara destek verilmesini dilerim.

BENİ BEN YAPTILAR

MEHMET ALİ ÖZTÜRK 

GÖNEN MEZUNU (1947) 

Köy Enstitülerine (KE) kayıt sürecini kısaca anlatır mısınız? 

1942’de köyümde ilkokulu bitirdim. İlçemiz Acıpayam’da sınavlarına girdim. 11 Ekim 1942’de Gönen KE’ye kaydoldum.

KE’de verilen eğitimin niteliği nasıldı?

Beni ben yaptı KE. Özgür olmamın hazzını tattım KE’de. Eleştirel bir bakışla evrende artık ben de vardım. Doğayı, tüm varlıkları ayırmadan evreni kucaklamamı sağladı KE. Demokrasinin ne olup ne olmadığını öğretti. 

 Enstitüleri kim kapattı?

Halkın uyanmasını istemeyen ağa, eşraf, mütegallibe KE’yi yıktı. Sorumluluk zamanın iktidarlarınındır.

 Bugünün koşullarına uyarlanmış KE olsa çocuğunuzu bu okullara gönderir miydiniz?

Evet.

Beğendiğiniz üç eğitimcinin adı? 

Hasan Âli Yücel, İ. Hakkı Tonguç, Pestalozzi.

Cumhuriyet döneminde beğendiğiniz üç siyasetçinin adı?

Atatürk, İsmet İnönü, Hasan Âli Yücel.

KE üzerine ne söylemek istersiniz? 

Bugünkü ezberci eğitim kaldırılmalı, KE gibi bir eğitim gelmelidir.