Anayasa değişikliği için kader haftası

Anayasa Mahkemesi'nin, AKP'nin oyları ile Meclis'ke kabul edilen Anayasa değişikliği paketi ile ilgili CHP'nin yaptığı başvuruyu bu hafta büyük olasılıkla karara bağlaması bekleniyor.CHP'nin başvuru dilekçesi esas ve yöntem olmak üzere iki bölümden oluşuyor. CHP, Anayasa değişikliğinin yöntem bakımından tümünün yürürlüğünün durdurulması ve esas bakımından da bazı maddelerini iptalini istedi. CHP, pakette esasla ilgili bölümde Anayasa Mahkemesi'nin yapısı ile HSYK'nın yapısını düzenleyen iki maddenin iptalini talep etti. Siyasi çevrelerde Anayasa Mahkemesi'nin kararını bu hafta açıklaması bekleniyor.


Paket ne getiriyor?

TBMM Genel Kurulu'nda 336 milletvekilinin oyuyla yasalaşan 27 maddelik paket; pozitif eşitlikten kişisel verilerin korunması, seyahat hürriyetinden memura toplu sözleşme hakkına ve grev yasaklarının kaldırılmasından Anayasa Mahkemesi ve HSYK'nin yapısına kadar pek çok önemli değişiklik öngörüyor. Paketten düşen tek madde ise Siyasi Partilerin kapatılmasına ilişkin 8'nci madde oldu. 8'nci madde nedeniyle teklifin 26'ncı maddesine bağlı Geçici 18'nci madde de yapılan gizli oylamada aldığı 203 kabul oyuyla paketten düştü. Paketin getirdiği düzenlemeler şöyle:


Kadın ve erkek eşitliğine Anayasa ayarı

Kadın-erkek eşitliği konusunda alınacak tedbirler, Anayasanın eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamayacak.

Herkes kendisi ile ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahip olacak.
Yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması nedeniyle ve hakim kararıyla sınırlandırabilecek.

Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça ana ve babası ile kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahip olacak. Devlet, her türlü istismara karşı çocukları koruyucu tedbirleri alacak. Aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunabilecek.


Memura toplu sözleşme

Memurlara ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkı tanınacak. Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde, taraflar Kamu Görevlileri Kuruluna başvurabilecek. Kurul kararları, kesin ve toplu sözleşme hükmünde olacak. Toplu sözleşme emeklilere de yansıtılacak.

Greve katılan işçilerin ve sendikanın kasıtlı veya kusurlu hareketleri sonucu grev uygulanan iş yerinde neden oldukları maddi zarardan sendika sorumlu tutulamayacak. Siyasi amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grevi ve lokavtı, genel grev ve lokavt, iş yeri işgali, iş yavaşlatma, verim düşürme ve diğer direnişlere ilişkin yasaklar kaldırılacak.


Ombudsmanlık kurumu kuruluyor

Kamu Denetçiliği Kurumu (ombudsmanlık) oluşturulacak.


Milletvekilliğinin düşmesi

Milletvekilliğinin düşürülmesi uygulaması kaldırılacak. TBMM Başkanlık Divanı 2. dönem sonuna kadar görev yapacak.


Yüksek askeri şura kararları

Yüksek Askeri Şuranın (YAŞ) terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç, her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açılacak.


Hakim ve savcıların denetimi

Adalet hizmetleri ile savcıların idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığınca denetimi, adalet müfettişleri ile hakim ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler; araştırma, inceleme ve soruşturma işlemleri ise adalet müfettişlerince yapılacak.


Askere sivil yargı yolu

Askeri mahkemeler, asker kişiler tarafından işlenen askeri suçlar ile bunların asker kişiler aleyhine veya askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli olacak.

Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar, her durumda adliye mahkemelerinde görülecek.

Siviller, savaş hali dışında askeri mahkemelerde yargılanamayacak.


Anayasa Mahkemesi yeniden yapılandırılacak

Anayasa Mahkemesi yeniden yapılandırılacak. Halen 11 asıl 4 yedek üyeli Anayasa Mahkemesi, 17 asıl üyeden oluşacak. TBMM, 2 üyeyi, Sayıştay Genel Kurulunun gösterdiği 3'er aday arasından; 1 üyeyi ise baro başkanlarının avukatlar arasından göstereceği 3 aday arasından gizli oyla seçecek.

Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara, Genel Kurul bakacak.


Meclis Başkanı, komutanlar da Yüce Divan'da yargılanacak

Meclis Başkanı, Genelkurmay Başkanı, kuvvet komutanları ile Jandarma Genel Komutanı da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanacak. Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilecek. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucu verdiği kararlar kesin olacak.


HSYK'nin üye sayısı 22'ye çıkarılıyor

Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi üyeleri için ''hakimlik teminatı'' geçerli olacak.

Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu (HSYK) yeniden yapılandırılacak. HSYK'nın halen 7 olan üye sayısı 22'e, 5 olan yedek üye sayısı ise 12'a çıkarılacak. HSYK, 3 daire halinde çalışacak.
HSYK'nın Başkanı, Adalet Bakanı olmaya devam edecek. Adalet Bakanlığı Müsteşarının Kurulda yer alması uygulaması da sürecek.

Ekonomik ve Sosyal Konsey Anayasa kapsamına alınacak.


12 Eylül darbecilerine yargı yolu

12 Eylül dönemindeki Milli Güvenlik Konseyi üyeleri ile bu dönemde kurulan hükümetler ve Danışma Meclisi'nde görev alanların yargılanmasını önleyen geçici 15. maddesi yürürlükten kaldırılacak.


Bu sürece nasıl gelindi?

AKP tarafından getirilen Anayasa değişikliği paketi, TBMM'de tartışmalı oturumlara neden oldu. AKP, paketteki ilk fireyi 8. maddede yaşadı. TBMM Genel Kurulunda, Anayasa değişikliğine ilişkin 2. turda, siyasi partilerin kapatılmasıyla ilgili 8. madde 327 oy aldı. Öngörülen beşte üç çoğunlukla (330) kabul oyu alamayan 8. madde paketten düştü. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, "Vekiller hakları olan iradelerini kullandı. Paketin çekilmesi söz konusu değil, yola devam" değerlendirmesi yaparak yola devam dedi.

Paket, muhalefetin tüm itirazlarına rağmen TBMM'den geçti. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül de anayasa değişikliğine ilişkin paketi bekletmeksizin onayladı. Bunun üzerine CHP, DSP ve bağımsız milletvekillerinin de imzalarını alarak, Anayasa değişikliğinin iptali ve yürürlüğünün durdurulması talebini içeren başvuruyu Anayasa Mahkemesi Başkanlığına sundu. CHP'nin başvuru dilekçesi esas ve yöntem olmak üzere iki bölümden oluştu. CHP, Anayasa değişikliğinin yöntem bakımından tümünün yürürlüğünün durdurulması ve esas bakımından da bazı maddelerini iptalini istedi.


CHP'nin itiraz ettiği iki madde

CHP, pakette esasla ilgili bölümde Anayasa Mahkemesi'nin yapısı ile HSYK'nin yapısını düzenleyen iki maddenin iptalini istedi.

Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun(HSYK) yapısını düzenleyen maddeye göre halen 7 olan üye sayısı 22'ye, 5 olan yedek üye sayısı ise 12'ye çıkarılıyor.

Anayasa Mahkemesi'nin yapısını düzenleyen madde ile üye sayısı 11'den 17'ye çıkartılıyor. Başkan'ın 4 yıl için seçilmesini düzenleyen madde, üyelerin 14'ünün de dolaylı yollardan Cumhurbaşkanı tarafından belirlenmesine olanak veriyor.


Referandum 12 Eylül'de

CHP, Anayasa Mahkemesi'ne giderken Yüksek Seçim Kurulu (YSK) ise, referandum tarihini 12 Eylül Pazar günü olarak açıkladı. YSK'de referandum tarihini açıklamasının ardından, Resmi Gazete'de seçim takvimini hazırladı. Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren seçim takvimi 120 gün olarak belirlendi.


Olası senaryolar

CHP'nin Anayasa paketinin iptali başvurusunu kabul eden Anayasa Mahkemesi, paket ile ilgili kararını bu hafta içinde vermesi bekleniyor. Mahkemenin vereceğe karara göre siyasi partilerin yol haritası da belli olacak.


AKP, TBMM'yi açık tutuyor

AKP, bütün planlarını Anayasa Mahkemesi'nin, CHP'nin başvurusunu reddetmesi yani paketi 12 Eylül'de referanduma sunmasına göre yaptı. Ancak her türlü olasılıkları hesap eden AKP, Anayasa Mahkemesi'nin vereceği karara göre TBMM'yi açık tutmayı planlıyor. Bu nedenle AKP, 1 Temmuz'da tatile giren TBMM'yi çalıştırma kararı aldı. Böylece TBMM 1 Temmuz'da tatile girmedi ve öngörülen tasarı ve teklifler çıkarılıncaya kadar çalışma kararı verildi. AKP, Anayasa Mahkemesi'nin vereceği karara kadar milletvekillerini Ankara'da tutacak. Mahkeme, başvuruyu reddederse Başbakan da, milletvekillerine, "Bölgenize gidin referandum için çalışın" talimatı verecek.

Ancak, Anayasa Mahkemesi paketi iptal ederse AKP'nin ne yapacağı konusu merak konusu oldu.

Siyasi kulislerde Mahkemenin, paketi iptal etmesi halinde AKP'nin erken seçim kararı alabileceği konuşulurken, TBMM'nin de bu nedenle açık tutulduğu iddia ediliyor.


Erken seçim hesapları

Siyasi kulislerde paketin iptal olması halinde hükümetin erken seçim kararı alacağı konuşulsa da Başbakan Recep Tayyip Erdoğan yaptığı konuşmalarda seçimin zamanında olacağının altını çizdi.


Muhalefetten erken seçim baskısı

Erken seçim isteyen CHP ve MHP ise en uygun tarihin sonbahar olduğunu belirtiyor. MHP'ye göre erken seçim tarihi 7 Kasım 2010 olmalı.

CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu ise olası bir erken seçime karşı yurt gezilerine geçen ay başladı.

Muhalefet erken seçim istese bile, hükümetin bir seçim kararı almasına ihtimal verilmiyor.
Siyaset bilimciler, Anayasa Mahkemesi'nden çıkacak her türlü sonucun önemine vurgu yaparak, önümüzdeki sıcak yaz aylarını mahkemenin kararının şekillendireceğine dikkat çektiler.