Dolaylı vergiler yavaşlama sinyali veriyor

Küresel mali krizin olumsuz etkilerinin giderek artarak reel ekonomiyi tehdit ettiği ve birçok ülkede resesyon kaygısının arttığı bu yılın ilk dokuz ayında, Türkiye’de de tüketim ve ekonomik aktivitedeki canlılığın göstergesi olan KDV, ÖTV gibi önemli dolaylı vergi kalemlerinde düşüşler yaşandı.

Küresel ekonomideki tehditler ve bunun da etkisiyle Türkiye ekonomisine ilişkin belirsizliklerin tüketici güveninde yol açtığı düşüşün, yurttaşların dolaylı vergi doğuran harcamalarını kısma eğiliminde etkili olduğu görüldü. Özellikle dahilde alınan KDV’de geçen yılın aynı dönemine göre yaşanan reel bazda yüzde 7.9’luk düşüş tüketimdeki yavaşlamanın göstergesi olarak yorumlandı. Dayanıklı tüketim, alkollü içkiler ve motorlu taşıtlardan elde edilen ÖTV gelirleri ile özel iletişim vergisinin de reel olarak gerilediği belirlendi. Dolaylı vergi yükü, geçen yılın aynı dönemine göre 1.1 puan düşerek yüzde 65.4’e geriledi.

KDV tahsilatı reel olarak yüzde 7.9 azaldı

En önemli dolaylı vergi kalemi sayılan ve tüketim eğiliminin başlıca göstergesi sayılan katma değer vergisinde (KDV) dokuz aylık tahsilat geçen yılın eş dönemine göre yalnızca yüzde 1.5’lik bir cari artışla 12 milyar 723.1 milyon YTL oldu. Ancak tüketici fiyat endeksinin (TÜFE) dokuz aylık ortalamalarına göre yüzde 10.28 olarak hesaplanan yıllık enflasyondan arındırıldığında devletin KDV gelirinde reel bazda yüzde 7.9 oranında düşüş olduğu belirlendi.

Dayanıklı tüketim alarm veriyor

KDV gibi yurttaşların satın aldıkları ürünlerinin fiyatı içinde tahsil edilen özel tüketim vergisinde (ÖTV) de benzer bir gelişme yaşandı. Özellikle dayanıklı tüketim, alkollü içkiler ve motorlu taşıtlardan elde edilen ÖTV gerilerken, petroldeki aşırı pahalanmaya rağmen, petrol ve doğal gaz ürünlerinde tahsilat artışı da düşük kaldı. Dokuz ayda petrol ve doğal gaz ürünlerinden 18 milyar 87.9 milyon dolarlık ÖTV tahsil edildi. Söz konusu tahsilat geçen yılın aynı dönemine göre cari olarak yüzde 11.6 artarken, enflasyondan arındırıldığında reel artışın sadece yüzde 1.2 olduğu belirlendi. Aynı dönemde tütün ürünlerinde 8 milyar 92.6 milyon YTL olan ÖTV gelirindeki reel artış da sadece yüzde 0.1 düzeyinde gerçekleşti. Motorlu taşıtlarından elde edilen ÖTV geliri 3 milyar 46.1 milyon YTL oldu. Geçen yıla göre cari olarak yüzde 9.9’la enflasyonun altında artan söz konusu gelirlerin reel bazda yüzde 0.3 gerilediği belirlendi. Kolalı gazozların ÖTV’si de reel olarak yüzde 0.2 düşüşle 153.7 milyon YTL olurken, dayanıklı tüketim malları ve diğer ürünlerden elde edilen toplam ÖTV, cari olarak yüzde 4.3, reel bazda yüzde 13.2 azalarak 745.3 milyon dolara geriledi.

Devlet en fazla KDV'yi ithal ürünlerden sağladı

Ocak-Eylül döneminde dahilde üretilip satılan mallardan elde edilen KDV geliri reel olarak azalırken, ithal ürünlerden yapılan KDV tahsilatında ise hızlı artış devam etti. Anılan dönemde ithal ürünlerde KDV tahsilatının toplam tutarı cari olarak yüzde 21.5, reel bazda da yüzde 10.2 artışla 23 milyar 316.8 milyon YTL’ye ulaştı. Gümrük vergileri ve diğer işlem vergileriyle birlikte dokuz ayda dış ticaretten elde edilen toplam vergi geliri 25 milyar 513.9 milyon YTL’ye ulaştı.

Yurttaş ceple daha az konuştu

İlk dokuz ayda cep telefonu ile yapılan konuşma bedelleri üzerinden faturalara yansıyan özel iletişim vergisinde toplam tahsilat, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 10 oranında bir cari artışla 3 milyar 426.46 milyon YTL’ye ulaştı. Özel iletişim vergisi tahsilatının reel bazda ise yüzde 0.3 azaldığı belirlendi. Resmi dairelerde yapılan çeşitli işlemler dolayısıyla yurttaşlardan dokuz ayda toplam 2 milyar 946.3 milyon YTL damga vergisi alındı. Banka ve sigorta işlemleri yapanlar dokuz ayda devlete toplam 2 milyar 682.6 milyon, şans oyunu oynayanlar 253.2 milyon YTL vergi ödedi. Devlet dairelerinde yapılan çeşitli işlemler, çıkarılan ya da yenilenen resmi belgeler dolayısıyla yurttaşlardan dokuz ayda toplam 3 milyar 861.9 milyon YTL harç alındı. Tahsilat tutarı reel olarak BSMV’de yüzde 4.9, şans oyunlarında yüzde 3.6, harçlarda yüzde 0.2 artarken, damga vergisinde yüzde 0.7 geriledi. Dahilde KDV tahsilatı ve önemli kalemlerdeki ÖTV gelirinin reel olarak gerilemesine rağmen özellikle dış ticaretten elde edilen dolaylı vergilerdeki artışın sürmesinin etkisiyle toplam dolaylı vergi geliri dokuz ayda geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 1.6’lık bir reel artışla 83 milyar 180.2 milyon YTL oldu. Dolaylı vergilerin toplam vergi pastasında geçen yıl ilk dokuz ayda yüzde 66.5 olan payı bu yıl aynı dönemde yüzde 65.4’e indi.

Doğrudan vergilerde hızlı artış

Gelir, kurumlar ve servet vergilerinden oluşan “doğrudan” vergilerde ise dokuz aylık tahsilat 44 milyar 60.4 milyon YTL düzeyinde gerçekleşti. Geçen yılın ilk dokuz ayında doğrudan vergilerin toplamda yüzde 33.5 olan payı, bu yıl yüzde 34.6’ya yükseldi. Toplam dolaylı vergi tahsilatının geçen yıla göre cari olarak yüzde 12.1 arttığı ilk dokuz ayda, doğrudan vergilerdeki artış ise yüzde 17.8 oldu. Reel bazda toplam dolaylı vergi tahsilatı sadece yüzde 1.6 artarken, doğrudan vergilerdeki reel artış yüzde 6.8’e ulaştı. Ocak-Eylül döneminde “doğrudan” vergiler kapsamında gelir vergisinde tahsilat yüzde 3.3 reel artışla 27 milyar 990.6 milyon kurumlar vergisi tahsilatı da yüzde 16.3’lük reel artışla 12 milyar 382.9 milyon YTL’ye ulaştı. Büyük bölümünü motorlu taşıt vergisinin oluşturduğu servet üzerinden alınan vergilerdeki tahsilat tutarı da yüzde 4.8 reel artışla 3 milyar 686.8 milyon YTL’ye çıktı.