İran yeni cumhurbaşkanını seçiyor

Anayasayı Koruyucular Konseyi'nin onayladığı 8 cumhurbaşkanı adayı arasından dini lider Ayetullah Ali Hamaney'e yakın adaylardan Gulamali Haddad Adil ve reformcu Muhammed Rıza Arif'in adaylıktan çekilmesi dengeleri değiştirdi.

Muhafazakar kanattaki adayların oluşturduğu "2+1 koalisyonu", haftalar öncesinden ilan ettiği şekliyle az oy oranına sahip iki adayın seçim haftasında yapılacak değerlendirmeler ve anketler sonucu oy oranı en yüksek aday lehine seçimden çekileceğini açıklamıştı. Hamaney'e yakın isimlerden Haddad Adil bu karara uyarak muhafazakar oyların bölünmesini engellemek adına adaylıktan çekildi. Haddad Adil'in bu tavrı muhafazakar çevrelerce takdirle karşılandı.

Ülkede seçim rekabetinin hızlanmasına neden olan diğer gelişme ise reformcu aday, eski cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi döneminde cumhurbaşkanı yardımcılığı yapan Muhammed Rıza Arif'in, Ruhani lehine adaylıktan çekildiğini açıklaması oldu. Reformistler bu hamleyle oylarını, cumhurbaşkanlığı seçiminde yarışan 3 muhafazakar, 2 bağımsız muhafazakar adaya karşı tek reformcu aday olan Hasan Ruhani'de birleştirdi. Arif'in adaylıktan çekilmesinin ardından eski cumhurbaşkanları Muhammed Hatemi ve Haşimi Rafsancani de açıkça Ruhani'yi desteklediklerini ilan etti.

Muhafazakar kanatta uzlaşı arayışı

Muhafazakar kanat, ülkedeki tüm reformcu grupların Ruhani ismi ürezinde birleşmesinden sonra adayları arasında uzlaşı çabalarına hız verdi. Seçimin muhafazakar isimleri Velayeti, Galibaf ve Celili'ye ardı ardına uzlaşma çağrısı yapılmaya başlandı.

Özellikle "2+1 koalisyonunun" yola çıkış amacı ve anketlerin en fazla oy oranına sahip adayın Galibaf olduğunu göstermesi, gözlerin Velayeti'ye çevrilmesine neden oldu. Oyları bölünme endişesi taşıyan muhafazakarlar, Velayeti'ye adaylıktan çekilmesi için yoğun baskı yapmaya başladı.

Tahran cuma imamı Seyyid Ahmed Hatemi, Keyhan gazetesi genel yayın yönetmeni Hüseyin Şeriatmedari ve daha bir çok radikal muhafazakar, Velayeti'yi sözüne sadık kalmamakla suçladı. Velayeti, tüm bu baskılara rağmen adaylıktan çekilmeyeceğini açıkladı. Aynı şekilde Celili ve Galibaf da son ana kadar seçim sahnesinde kalacaklarını ve kimse lehine adaylıktan çekilmeyeceklerini söyledi.

 
Seçimler ikinci tura kalabilir

Mevcut tabloya bakıldığında cumhurbaşkanlığı için yarışan 3 muhafazakar, 2 bağımsız muhafazakar ve bir reformcu aday bulunuyor. Adaylar arasında bağımsız muhafazakar olan Muhammed Garzi'ye seçimlerde pek fazla şans tanınmıyor. Bir diğer bağımsız muhafazakar Muhsin Rızai'nin seçimi kazanmayacağı ön görülse bile muhafazakarların oylarını bölecek kadar bir seçmen kitlesine sahip olduğuna işaret ediliyor. Muhafazakar adaylardan hiç birinin adaylıktan çekilmemesi durumunda seçimlerin ikinci tura kalmasına kesin gözüyle bakılıyor.

Son gelişmeler çerçevesinde İran'da cumhurbaşkanlığı için rekabetin, Galibaf, Ruhani ve Celili arasında geçeceğini söylemek mümkün. Ülkedeki genel görünüm, Galibaf ile Ruhani'nin ikinci tura kalacağı yönünde. İran'daki seçim yasasına göre cumhurbaşkanı seçilebilmek için ilk turda oyların yüzde 50'sinden fazlasını almak gerekiyor. Hiçbir adayın bu orana ulaşamaması durumunda seçim ikinci tura kalıyor.

İran'da yapılan anketler, en fazla oy oranına sahip adayın Tahran Belediye Başkanı Muhammed Bakır Galibaf olduğunu gösteriyor. Galibaf'ı, reformcu aday Ruhani ile muhafazakar aday Celili takip ediyor.

Adayların çekilmeyeceklerini açıklamalarına rağmen muhafazakar otoritelerin uzlaşı arayışları yoğun şekilde devam ediyor. Dini lider Hamaney'in işaretinin belirleyici olacağı, son anda yaşanabilecek gelişmelerin seçim senaryolarını tamamen değiştirebileceği ifade ediliyor.

Ülkedeki cumhurbaşkanlığı seçimi her ne kadar "muhafazakarların seçimi" olarak görülse de İran toplumu, genel kanaatin aksine sandıkta sürpriz sonuçlar çıkarmasıyla biliniyor.

 Muhafazakarların seçimi

Yaklaşık 50 milyon seçmenin bulunduğu İran'daki cumhurbaşkanlığı seçiminde, ülkeyi 4 yıllığına yönetmek için yarışacak 6 adayın profilleri ise şöyle:

Nükleer baş müzakereci Said Celili: Seçimin güçlü muhafazakar adaylarından biri olarak görülen Celili, halen İran Ulusal Güvenlik Konseyi Sekreterliği görevini yürütüyor. İran'ın, 2005 yılından beri Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi ile yürüttüğü nükleer müzakerelerde başmüzakereci olan Celili, halen Ayetullah Hamaney'e nükleer konularda danışmanlık yapıyor. İran-Irak Savaşı'nda sağ bacağını kaybeden Celili, "şehitlik" ve "gazilik" kültürüne önem verilen İran toplumunda, bu özelliğiyle de ön plana çıkıyor.

Tahran Belediye Başkanı Muhammed Bagır Galibaf: Tahran Belediye Başkanı olarak iki dönemdir "başarılı bir performans" sergileyen Galibaf, ılımlı muhafazakar tavrıyla diğer adaylardan öne çıkıyor. 2005'teki cumhurbaşkanlığı seçimlerinde hatırı sayılır bir oy almasına rağmen ikinci tura kalamayan Galibaf'ın bu seçimlerde şansının yüksek olduğu ifade ediliyor. İran-Irak savaşında cephede bulunan Galibaf'ın, hem muhafazakar hem de reformist kesimden oy alma potansiyeline sahip olduğu belirtiliyor. Uzmanlar, mevcut cumhurbaşkanı Ahmedinejad'ın da seçilmeden önce Tahran Belediye Başkanı olduğuna dikkati çekiyor.

Hamaney'in danışmanı Ali Ekber Velayeti: Dini lider Hamaney'in 1997'den beri dış ilişkiler danışmanlığını yapan Velayeti, Hamaney'in İslam dünyasıyla ilişkilerini yürüten kişi olarak tanınıyor. Velayeti, hem Hamaney'in hem de Rafsancani'nin cumhurbaşkanlığı döneminde Dışişleri Bakanlığı görevinde bulundu. Şimdiye kadar İran İslam Cumhuriyeti'nde en uzun süre dışişleri bakanlığı yapan isim olarak bilinen Velayeti, Arap Baharı'nın başlamasından sonra İran'da dini lider Hamaney'in emriyle oluşturulan "İslami Uyanış Konferansı"nın başına getirildi. İran'ın Arap Baharı konusundaki tavrının mimarı olarak nitelenen Velayeti, İran'ın Suriye politikasını da şekillendiriyor.

"Rejimin sadık bekçişi" Muhsin Rızai: Uzlaştırma Konseyi Genel Sekreteri Muhsin Rızai, hem İran Devrimi'nin öncüsü Ayetullah Humeyni döneminde hem de eski cumhurbaşkanı Rafsancani döneminde, Devrim Muhafızları'nın başkomutanlığını yaptı. İran İslam Cumhuriyeti'nin "sadık bir elemanı" olarak nitelendirilen Rızai'nin muhafazakar kesimden oy alması bekleniyor.

Reformcuların tek adayı Hasan Ruhani: Uzun yıllar dini lider Hamaney'in Ulusal Güvenlik Konseyi'ndeki temsilciliğini yapan Ruhani, halen Uzlaştırma Konseyi üyesi, aynı zamanda Uzlaştırma Konseyi Stratejik Araştırmalar Merkezi'nin de başkanlığını yürütüyor. Adaylığı Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından reddedilen eski cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani ve cumhurbaşkanlığı sırasında reformcuların güçlendiği Hatemi'nin 'nin açık desteğini alan Ruhani, seçime tek reformcu aday olarak giriyor. Ilımlı tavrıyla bilinen Ruhani, geçmişi ve "pragmatik" tarzıyla muhafazakarların da sıcak bakacağı bir isim olarak görülüyor.

"İyi bürokrat" Seyyid Muhammed Garzi: Elektrik elektronik mühendisi olan Garzi, Hamaney'in cumhurbaşkanlığı döneminde petrol bakanı olarak görev yaptı. Rafsancani'nin kabinesindeyse iki dönem telekomünikasyon bakanı olarak yer alan Garzi'nin, "iyi bir bürokrat " olarak tanınmasına karşın "seçilme şansının düşük" olduğu ifade ediliyor.