Şirketlerin kur riski 119.3 milyar dolar

Merkez Bankası'nın finansal kesim dışındaki firmaların döviz ve varlık yükümlülüklerine yönelik verilerinden yapılan hesaplamaya göre, finansal kesim dışındaki firmaların 2011 yılının 2. çeyreği itibariyle şirketlerin döviz yükümlülükleri 2010 yılı sonuna göre yüzde 13.1 oranında artışla 204 milyar 115 milyon dolara ulaşırken, döviz varlıkları yüzde 5.7 azalışla 84 milyar 858 milyon dolara geriledi.

Böylece 2011 yılı Haziran sonu itibariyle şirketlerin döviz yükümlükleri ile varlıkları arasındaki farkı gösteren net döviz pozisyonu açığı (kur riski) 119 milyar 257 milyon dolara ulaştı. Şirketlerin kur riski 6 ayda 29 milyar dolar artış gösterdi. 2010 yılı sonunda şirketlerin net döviz pozisyonu açığı 90 milyar 597 milyon dolar, 2011 yılının ilk çeyreğinde 108 milyar 78 milyon dolar düzeyinde gerçekleşmişti. Bu arada son dönemde dolarda yaşanan yüksek artışlar nedeniyle, şirketlerin döviz açığının TL karşılığı da artış gösterdi.

Hatırlanacağı üzere Merkez Bankası Başkanı Erdem Başçı geçen Temmuz ayında şirketlerin kur riskine dikkat çekmiş, "dövizde açık pozisyonunu kapatan rahat eder" şeklinde bir açıklama yapmıştı. Başçı'nın açıklamalarının ardından "yakında ya döviz krizi çıkacağını ya da dövizin artacağını düşünenlerin" alıma geçmesiyle dolar 1,70 TL'ye kadar fırlamıştı. Başçı, bu açıklamaları nedeniyle eleştiri oklarına hedef olmuştu.
 

Şirketlerin kur riski 2003'ten bu yana 5 kat arttı

2003 sonundan 2011 yılı Haziran sonuna kadar olan dönemde şirketlerin kur riski 98 milyar 778 milyon dolar tutarında, yüzde 482 oranında artış gösterdi. Bu dönemde şirketlerin döviz varlıkları yüzde 181, yükümlülükleri ise yüzde 303 oranında arttı. Şirketlerin kur riski 2003'te 20 milyar 479 milyon dolar, 2004'te 21 milyar 106 milyon dolar, 2005'te 27 milyar 23 milyon dolar, 2006'da 37 milyar 867 milyon dolar, 2007'de 63 milyar 358 milyon dolar, 2008'de 80 milyar 347 milyon dolar olmuştu. 2009'un ilk çeyreğinde küresel ekonomik krizin etkisiyle gerileyen şirketlerin kur riski, 2009 yılı genelinde bu pozisyonunu korumuştu. Ekonomideki toparlanmaya paralel olarak, şirketlerin net döviz pozisyonu açığı 2010 yılı 1. çeyreğinde 78 milyar 568 milyon dolar, 2. çeyreğinde 81 milyar 709 milyon dolar, 3. çeyreğinde 84 milyar 776 milyon dolar, 4. çeyreğinde ise 90 milyar 597 milyon dolar düzeyinde gerçekleşmişti. 2011 yılının ilk çeyreğinde ise şirketlerin kur riski 108 milyar 78 milyon dolar olmuştu.
 

Şirketler yurtiçi bankalara borçlanmayı tercih etti

Şirketlerin kur riskine neden olan döviz yükümlülüklerinin 184 milyar 138 milyon doları nakdi kredilerden, 19 milyar 978 milyon doları ithalat borçlarından oluştu. Şirketlerin 184 milyar doları aşan nakdi kredi yükümlülükleri incelendiğinde bunun 100 milyar 76 milyon dolarını yurtiçinden, 84 milyar 62 milyon dolarını yurtdışından alınan krediler oluşturdu.
Haziran itibariyle şirketlerin yurtiçi bankalardaki borçları son 6 ayda 18 milyar 191 milyon dolar tutarında, yüzde 22.2 artarken, yurtdışı bankalardaki borcu 3 milyar 481 milyon dolar tutarında, yüzde 4.3 oranında artış gösterdi. Kriz yılı 2009'a göre kıyaslama yapıldığında ise şirketlerin yurtiçi bankalara borcu son 1.5 yılda yüzde 49.7 milyar dolar artarken, yabancı bankalardaki borcu 6.5 milyar dolar azalması dikkat çekti.

Yurtiçi kredilerin büyük bölümü bankalardan

Yurtiçinden sağlanan kredi borcunun 89 milyar 912 milyon doları bankalardan, 7 milyar 708 milyon doları banka dışı finansal kuruluşlardan, 2 milyar 457 milyon dolarlık kısmı TMSF'ye devrolunan takipli kredilerden kaynaklandı.
 

Yurtiçi bankalardan sağlanan kredilerin 52 milyar doları uzun vadeli

Yurtiçindeki bankalardan sağlanan nakdi kredilerin dağılımı irdelendiğinde 71 milyar 290 milyon dolarının döviz kredilerinden oluştuğu belirlendi. Bunun 19 milyar 140 milyon dolarını kısa vadeli krediler, 52 milyar 150 milyon dolarını uzun vadeli krediler oluşturdu. Yurtiçindeki bankalardan temin edilen nakdi kredilerin 18 milyar 621 milyon dolarlık kısmı da dövize endeksli kredilerden meydana geldi. Bu arada şirketlerin 19 milyar 978 milyon dolar tutarındaki ithalat borçlarının 19 milyar 452 milyon dolarının kısa vadeli olması da dikkat çekti.

Yurtdışı kredilerinin yüzde 82.6 milyar doları uzun vadeli

Yurtdışından sağlanan 84 milyar 62 milyon dolarlık kredinin 82 milyar 582 milyon dolarlık kısmı uzun vadeli kredilerden oluştu. Bunun 60 milyar 414 milyon doları vadeye kalan sürenin 1 yıldan fazla, 22 milyar 250 milyon dolarlık kısmı vadeye kalan sürenin 1 yıldan az olduğu kredilerden meydana geldi.

Şirketlerin nakdi kredi borçları 2003'ten bu yana yüzde 317 arttı

2011 Haziran itibariyle, 2003 sonuna göre, şirketlerin nakdi kredilerinde yüzde 317, ithalat borçlarında yüzde 205 artış yaşandı. Nakdi kredilerin alt kalemini oluşturan yurtiçinden sağlanan kredilerde yüzde 451, yurtiçi bankalardan aldıkları kredilerde yüzde 610 artış görüldü. Bu dönemde TMSF'ye devrolunan takipli kredilerin tutarı yüzde 55.3 azaldı. Yurtdışından sağlanan krediler ise söz konusu dönemde yüzde 223.5 düzeyinde artış gösterdi

Döviz varlıklarının 55.7 milyar doları mevduatta

Haziran itibariyle 84 milyar 858 milyon dolara gerileyen şirketlerin döviz varlıklarının 55 milyar 745 milyon doları mevduat hesaplarında bulunuyor. Bunun 34 milyar 541 milyon doları yurt içi, 21 milyar 204 milyon doları yurtdışı bankalarda tutuluyor. Şirketlerin yabancı para ile işlem gören menkul kıymetleri 1 milyar 45 milyon dolarla sınırlı kalırken, bunun 522 milyon doları devlet borçlanma senetlerinden, 519 milyon doları ise yurtdışındaki portföy yatırımlarından oluştu. 2. çeyrek sonu itibariyle, şirketlerin döviz varlıkları içindeki mevduatları, 2010 yılı sonuna göre yüzde 5.7 azalırken, 2003 sonuna göre yüzde 181 artış gösterdi. Menkul kıymetleri 2010 yılı sonuna göre yüzde 7.8 azalırken, 2003 sonuna göre yüzde 13.6 artış gösterdi.

Yurt dışına doğrudan sermaye yatırımı 17 milyar dolar

Şirketlerin varlıklar kaleminde yer alan ihracat alacakları 11 milyar 32 milyon dolar, yurtdışına doğrudan sermaye yatırımları 17 milyar 37 milyon dolar düzeyinde gerçekleşti. Haziran itibariyle ihracat alacakları 2010 yılı sonuna göre yüzde 3.4, yurtdışına doğrudan sermaye yatırımları yüzde 7.2 arttı.
 

Şirketlerin kısa vadeli net döviz pozisyonu açığı 14.9 milyar dolar

Öte yandan Haziran sonu itibariyle şirketlerin kısa vadeli varlıkları 2010 yılı sonuna göre yüzde 8.4 azalışla 67.8 milyar dolar, kısa vadeli yükümlülükleri yüzde 11.3 artışla 82.7 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. Dolayısıyla şirketlerin kısa vadeli net döviz pozisyonu açığı 6 ayda 65 kat artışla 227 milyon dolardan 14 milyar 889 milyon dolara yükseldi.