İzmirliler, ören yerlerini, müzeleri ve anı evlerini gezerek, kent kültürüne sahip olunacağını ve de bu şekilde gerçek İzmirli olunacağını çok iyi bilirler. Bu kültür, onların okul çağlarından başlayarak ve defalarca gezerek edindikleri bir olgudur.

Bu bağlamda, İzmir’de; Atatürk’e, Latife Hanım’a, Zübeyde Hanım’a, İsmet İnönü’ye ait 7 müze ve anı evi vardır. Atatürk’ün 16 kez İzmir misafirliğinde, 146 gün kaldığını ve bu ziyaretlerinde: 91 günü Uşakizade Köşkü’nde: 38 günü Naim Palas’ta: 3 günü İplikçizade Köşkü’nde: 1 günü Kordonboyu’ndaki bir doktorun evinde; 2 günü Göztepe’deki Vali Konağı’nda; 1 günü Buca Forbest Köşkü’nde ve 8 günü de Çeşme’de kalmıştır.

1905 yılında, Harp Akademisi’nden mezun olan Mustafa Kemal’in, Şam’a sürgün edilirken ve dönüşünde de Trablusgarp’a giderken üç kez İzmir’e uğradığı bilinir.

9 Eylül 1922 günü, muzaffer komutan ve arkadaşları, Belkahve’ye vardıklarında yaşananları gazeteci Ruşen Eşref, şöyle anlatır:

“Hiçbirimiz Belkahve’den ayrılamıyorduk. ...Mustafa Kemal ve silah arkadaşları, o noktadan İzmir’i uzun uzun izliyorlar ve Kadifekale’ye Türk bayrağının çekilişini o noktadan görüyorlar. İlk hedefleri olan Akdeniz’i işgalden sonra görüyorlardı. O sevinç anlatılamaz ve yaşanamaz sanırım.”

Gazi’nin gerçek manada İzmir’e ilk gelişi olan 9 Eylül 1922 günü anısı, Bornova Belediyesi, Belkahve Ata Anı Evi’nde, Milli Mücadele yıllarına ait objeler ve işgal ve kurtuluş yıllarını anlatan kısa filmlerle canlandırılmıştır.

10 Eylül 1922 gecesi, Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Karşıyaka’daki İplikçizade Köşkü’nde kalması planlanmış ve ona göre hazırlıklar yapılmıştır. Gazi’ye, konağın çalışanları, Yunan Kralı Konstantin’in Türk bayrağını çiğneyerek konağa girdiğini anlatırlar. Bu nedenle, konağın merdivenine Yunan bayrağını serdiklerini belirten hizmetliler, Gazi’den Yunan bayrağını çiğnemesini isterler. Ruşen Eşref (Ünaydın) Bey, bu anı şöyle anlatır:

“Bir milletin istiklalinin timsali olan bayrak çiğnenmez!.. Ben onun hatasını tekrar edemem dedin. Onu yerden kaldırttın ve bembeyaz mermerlere basarak içeri girdin. İşte, sen İzmir’e ilk gün zaferinle böyle girdin.” Gazi, İplikçizade Köşkü’nde; 10-11-13 Eylül günleri kalmıştır. 12 Eylül gecesi, bir doktorun evinde kalmış, ama neresi olduğu belli değildir.

13 Eylül 1922 Çarşamba günü saat 14.15’te, Ermeni Mahallesi’nde başlatılan ve rüzgarın etkisiyle tüm Frenk Mahallesi’ni saran yangın, hızla İzmir’e yayılmış ve Basmane’den Punto’ya (Alsancak) kadar olan 2 bin 600 dönüm bir sahada 25 bin evin yanmasına neden olmuştur.

O süreçte; Karşıyaka İplikçizade Köşkü, Gazi’nin gece karargâhı, şimdiki Atatürk Müzesi de gündüz karargâhı olmuştur. Ama iki konak arası gidiş gelişlerin emniyetli olmayışı nedeniyle, Gazi’nin Kurmay Başkanı Albay Asım (Gündüz) Bey, yeni bir karargâh arayışına ihtiyaç duymuştur.

Gazi, Uşakizadelerin konağında

Gazi Mustafa Kemal Paşa, Latife Hanım’ın daveti üzerine ilk kez 13 Eylül 1922 günü, Uşakizade Köşkü’ne gelerek, Latife Hanım ile tanışmıştır. Gazi, Alsancak’taki karargâhına döner ve öğleden sonra büyük İzmir yangını başlar. O gece, İplikçizade Köşkü’ne dönen Gazi, 14 Eylül 1922 günü, davet edildiği Uşakizade Köşkü’ne gelmiştir. İzmir’in neredeyse tamamının yanmasıyla başlayan bu misafirlik, onun ve Latife Hanım’ın hayatlarında büyük değişikliklere neden olacaktır. Gazi’nin ikinci kez köşke gelişi evlilikle sonuçlanacaktır. Bu ilk gelişinde 16 gün köşkte kalan Gazi, köşkü “Başkomutanlık Karargâhı” olarak kullanmıştır. Bu süreçte yerli ve yabancı birçok devlet adamı ve gazeteci, köşkte Gazi Mustafa Kemal Paşa’yı ziyaret etmiştir. Latife Hanım Anı Evi

Gazi, zaferden sonra, evlenmesini çok isteyen annesine, “İzmirli bir kız ile evleneceğim” diye yanıt vermiştir. Zübeyde Hanım’ın bozuk olan sağlığı için doktorlarca İzmir’e gitmesi önerilmiştir, bu seyahat ona gelin adayını görme fırsatını da vermiştir.

18 Aralık 1922 tarihinde Karşıyaka’ya gelen Zübeyde Hanım’a, Başyaver Salih Bozok ve eşi eşlik etmiştir. Karşıyakalılar, istasyonda Zübeyde Hanım’ı iyi karşılamış ve çok yakınlık göstermiştir. Ne yazık ki Zübeyde Hanım, hekimlerin ve Latife Hanım’ın itinalı bakımlarına rağmen, 14 Ocak 1923 tarihinde vefat etmiştir.

Annesinin ölüm haberini Eskişehir’de alan Gazi Mustafa Kemal Paşa, önceden planlanmış programına devam ederek, önce İstanbul basını ile İzmit’te buluşmuştur. Daha sonra her uğradığı yerde başsağlığı dileklerini kabul ederek, 27 Ocak 1923 günü sabahı özel treniyle Karşıyaka’ya ulaşmıştır.

Günümüzde “Latife Hanım Anı Evi” olarak isimlendirilen bu köşk, Uşakizade ailesi tarafından çiftlik evi olarak yaptırılan; bodrum dahil üç katlı bir yapıdır. Ulu önder Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanım’ın, 28 gün yaşayıp hayatını kaybettiği köşk, Karşıyaka Belediyesi’nce 09 Temmuz 2008 tarihinde “Latife Hanım Anı Evi” olarak ziyarete açılmıştır.

Göztepe’deki köşkte evlendiler

Gazi Mustafa Kemal Paşa, 29 Ocak 1923 günü İzmir Göztepe’deki köşkte Uşakizade Latife Hanım ile evlenir. Bu evliliği, üç yıl sonra gerçekleşecek Medeni Kanun’un başlangıcı olması nedeniyle çok önemlidir. O günün dini gerekleriyle kıyılan bu nikâh, ileriye doğru yapılacak birçok reformun müjdesi olmuştur. Nikâh şeklini değiştirdiği halde beğenmeyip ve içine sindiremeyen Gazi, Asım Bey’e dönerek “İnşallah zaman olur, nikâhı vali bey kıyar” demiştir.

Paşa’nın hastalığı

Gazi, ilk kalp krizini, Cumhuriyetin ilanından 13 gün sonra geçirmiştir. Gazi’nin 11 Kasım 1923 günü geçirdiği kalp krizi, Çankaya’da öğle yemeği yerken gerçekleşmiştir. Latife Hanım, Dr. Neşet Ömer’in de yardımıyla Gazi Mustafa Kemal Paşa’yı İzmir’e “hava değişimine” gitme konusunda ikna etmiştir. Böylece, karı-koca daha önce de olduğu gibi, birkaç gün de olsa İzmir’de baş başa kalacak ve Latife Hanım, bu seyahatle Gazi’ye “koruyucu bir dinlenme” olanağı sağlamış olacaktı. Gazi’nin dinlenme amacıyla yaptığı bu İzmir ziyaretinde, ilk milli banka olan İş Bankası Uşakizade Köşkü’ne fikren kurulur.

İsmet İnönü Anı Evi ve Kitaplığı

İsmet İnönü’nün hukukçu babası Reşit Bey’in ilk görev yeri Çatalca’dır. İstanbul’da Cevriye Hanım’la evlenen Reşit Bey, İzmir Adliyesi’ne sorgu yargıcı yardımcısı olarak tayin edilir. İsmet Bey, 1884 yılında, günümüzde “İnönü Evi Müzesi” olan dayısının evinde dünyaya gelmiştir.

Ev, İzmir Valisi Kemal Nehrozoğlu’nun büyük çabasıyla ve İl Özel İdaresi’nin de maddi desteğiyle restore edilmiştir. İnönü Evi Müzesi, 24 Temmuz 1999 günü ziyarete açılmıştır. 9 Eylül 2000 tarihinde, İzmir Büyükşehir Belediyesi’nce sokağa, “İnönü Sokağı” adı verilmiştir.

Müze, 2018 yılında, Konak Belediyesi’nce esaslı bir onarım yapılarak, hafta içi her gün seyre açık tutulmaktadır. 24 Eylül 2018 tarihinde yapılan onarım sonrası açılan “İsmet İnönü Anı Evi ve Kitaplığı’nda; İsmet İnönü’nün özel eşyaları, yaşamına ait resmi ve aile fotoğrafları sergilenmektedir.