Geçen hafta bir arkadaşımla üç günlüğüne Midilli’ye (Lesbos) gittik. Bu benim oraya üçüncü gidişim; denizi, iklimi, doğası, insanları güzel bir ada. 1462 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilip 1913’te Londra Antlaşması ile Yunanistan’a bırakılmış. Yeni Cami, hamam, Türk evleri gibi o dönemden kalmış tek tük yapılar var. 1923/24 mübadelesinde adadaki Türk nüfus Batı Anadolu’dan aynı sayıdaki Rum nüfus ile “takas” edilmiş.

***

Biz adayı Midilli olarak adlandırıyoruz, oysa adanın adı Lesbos, Midilli (Mitilini) adanın en büyük kenti, orada, merkezde “Orfeas” adlı şirin bir otelde kaldık. Bir akşam çevreyi dolaşırken küçük bir döner (giros) lokantasının kaldırıma çıkarılmış tek masasının boş olduğunu görünce oturduk, bira söyledik. İçeriden bir müşteri Türkçe konuştuğumuzu duyunca ayağa kalkarak Yunan şivesiyle Türkçe “Hoş geldiniz! Hoş geldiniz!” diye seslendi. Neyse, karşılıklı bardaklar kalktı, kırk yıllık dostlar gibi kucaklaştık gözlerinin içi gülen, sevecen yüzlü bu adamla.

Masamıza geldi, oturdu. Hesaplar ondanmış.

Adı Kosta imiş, Türkçe dağarcığının “hoş geldiniz” sözcükleriyle sınırlı olduğunu, bir kez Ayvalık’a gittiğini, hayran kaldığını anlattı yarım yamalak İngilizcesi ile. Esas İstanbul’u merak ediyor, fakat gidemiyormuş. Nedenini sorduk, “Keçilerim” dedi, “onları bırakamıyorum, ben olmasam kim sağacak onları?”

Hak verdik. Sonra birden sustu, yüzünü derin bir hüzün kapladı. “Ne oldu” diye sorduk, “yanlış bir şey mi söyledik?” “Hayır” anlamına başını salladı, biraz duraksadı, istavroz çıkardı, sonra ağlamaklı bir sesle anlatmaya başladı. Babası ona o “uğursuz” keçileri miras bırakacağına birkaç bin zeytin ağacı bıraksaymış hayatı çok farklı olurmuş. O zaman değil İstanbul’a, dünyanın öbür ucuna bile gidebilirmiş.

Pek bir şey anlamamıştık. Kosta’yı biraz da bolca içtiği şarapla katmerlenen hüznüyle baş başa bırakarak kalktık. Tam yola koyulurken lokantanın sahibi Michaelis geldi yanımıza. “Kosta haklı” dedi, “burada zeytinciler iyi para vuruyorlar. Avrupa Birliği 17 Avro ödüyor ağaç başına…”

***

İstanbul’a dönünce kısa bir araştırma yaptım. Michaelis’in söylediği doğruydu.

Midilli Adası 12 milyon 700 bin zeytin ağacıyla Yunanistan’ın toplam 160 milyon olan toplam zeytin ağacı varlığının yüzde 8’ine sahip. Nüfusu ise 87 bin. Yunanistan genelindeki 2 bin 500 yağ fabrikasında yılda 420 bin ton zeytinyağı ve 100 bin ton yemeklik zeytin üretiliyor. 850 bin aile zeytincilikle uğraşıyor. Ortalama aile büyüklüğünün 4 kişi olarak hesaplandığı Yunanistan’da toplam 3 milyon 400 bin olan zeytinci nüfusun 11 milyon 300 binlik genel nüfusun yüzde 30’unu oluşturuyor. Bu oran Midilli’de daha yüksek.

Midillili zeytincilere verilen yıllık AB teşviki 21.590.000 Avro tutuyor; bugünkü kur ile bu 54.800.000 TL yapıyor. İyi para, öyle değil mi?

Bunun somut yansımalarını adayı gezince görüyorsunuz. Evler onarılmış, yollar düzeltilmiş. Kimi evler pansiyona, butik otele dönüştürülmüş. Giriş katlarında lokantalar, barlar, tavernalar açılmış. Dolayısıyla turizm gelirleriyle birlikte kazançlar ikiye, üçe katlanmış.

***

Son zamanlarda sıkça duyduğumuz bir saptama var; “Yunanistan çöküyor, ama halk kendi âleminde; yiyor, içiyor, eğleniyor” deniyor. Yanlış değil, hele söz konusu zeytinciler olunca… Bakalım bu zevki safa devri daha ne kadar sürecek. Bilemiyorum. Kimse bilemiyor. AB’nin ne zaman, ne yapacağı belli mi olur?

Benim aklım ise dostum Kosta’da; yüzüne yansıyan o dayanılmaz hüzün gözlerimin önünden gitmiyor. Ah, bir yolunu bulup da İstanbul’a geliverse…