Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş’ın ölümüyle birlikte gözlerimiz yeniden Akdeniz’in bu sorunlu adasına çevrildi.

Annan Planı’na muhalefeti ve İşçi Partisi lideri Doğu Perinçek’e yakınlığı nedeniyle ona sırt çevirenler bile Rauf Denktaş’ın adanın yakın tarihiyle özdeşleşmiş yaşamöyküsünü gözden geçirmek gereksinimi duydular. Gerçekten de 1924 Kıbrıs/Baf doğumlu Denktaş adanın canlı tarihiydi.

***

1950’li yıllara dönelim. Kıbrıs bir İngiliz sömürgesidir. Osmanlı İmparatorluğu’nun sıkışık durumundan yararlanarak 1878 yılında Kıbrıs’ı geçici olarak idarelerine alan İngilizler, 5 Kasım 1914 tarihinden itibaren adayı tek taraflı olarak İngiltere’ye ilhak etmişler ve 1960 yılına kadar ellerinde tutmuşlardı. Ada İngiliz valiler tarafından yönetilmekteydi. Son dönem valiler şunlardır: Sir Andrew B. Wright (1949-1954), Sir Robert Armitage (1954-1955), Sir John Harding (1955-1957), Sir Hugh Foot (1957- 16.8.1960).

İngilizlerin Kıbrıs’ta en çok önem verdiği kuruluşlardan biri polis teşkilatı idi; İngilizler, daha Kıbrıs’ı devralmalarının ikinci ayında özel bir kanunla adada yeni bir polis gücü oluşturmuştu. “Cyprus Military Police” (Kıbrıs Askeri Polisi) adı verilen bu kuruluş, silah ve eğitim yönleriyle askeri bir güç niteliğini taşıyordu. 1936 yılında bu örgütün adı “Kıbrıs Polisi” olarak değiştirildi; çekirdeğini Türkler oluşturuyordu.

Denktaş ise o yıllarda, 1941’de Lefkoşa İngiliz Okulu’ndan mezun olduktan sonra Mağusa’da tercümanlık, mahkemede memuriyet, bir yıl da İngiliz Okulu’nda öğretmenlik yapmış, 1944’te British Council’dan burs alarak hukuk öğrenimi yapmak üzere 1947 yılında İngiltere’ye gitmişti. Lincoln’s Inn’den mezun olduktan sonra aynı yıl Kıbrıs’a dönüp avukatlığa başladı. 1948 yılında ise savcılık görevine atandı.

***

Dönem, görünürde İngiliz sömürgeciliğine karşı, adanın bağımsızlığı için kurulan EOKA’nın (Ethniki Organosis Kyprion Agoniston: Kıbrıslıların Milli Mücadele Örgütü) İngilizlere yönelik faaliyetlerini hızlandırdığı 1950’li yıllardı. Görevlilerinin çoğunluğunu Türklerin oluşturduğu Kıbrıs polisi EOKA’cıları yakalıyor, Rauf Denktaş’ın önüne getiriyordu.

Kafalarındaki asıl amaç olan Enosis (Yunanistan’a ilhak) düşüncesini saklamayan EOKA’cılarda böylece Türklere karşı özel bir husumet oluştu. Hedef artık Türk güvenlik güçleriydi. Örneğin, 23 Nisan 1956 günü bir Türk polisi iki Rum tarafından öldürüldü. Lefkoşa’da sokağa çıkma yasağı kondu. Türk ve Rumlar arasında çarpışmalar buna rağmen sürünce 30 Mayıs 1956 günü Lefkoşa dikenli tellerle ikiye bölündü. Fakat olaylar durmadı, tam tersine yayıldı; ölümler giderek çoğaldı, kıyıma dönüştü.

İngilizler iki halkı sürekli olarak birbirlerine karşı kışkırtıyorlardı. 11 Mayıs 1956 tarihli Daily Mail gazetesinde, “Kıbrıs’ın Türkiye’nin kalbini hedef alan bir tabanca” olduğu belirtiliyordu. Kısa bir süre önce 23 Nisan 1956 tarihli Sunday Times gazetesinde eski Kıbrıs valilerinden Richard Palmer’in, Rumların Enosis ülküsünün bir “Türk-Yunan savaşına yol açabileceğine” ilişkin mektubu yayımlanmıştı. Zaman tam da İngiliz Vali Harding ile Makarios arasında yapılan anayasa görüşmelerinin çıkmaza girdiği, İngilizlerin Makarios’u sürgüne gönderme kararı aldıkları zamandı.

***

Rauf Denktaş 1957 yılında savcılık görevinden ayrıldı, 1 Ağustos 1958 günü EOKA’ya karşı mücadele etmek için oluşturulan Türk Mukavemet Teşkilatı’nın kuruluş hazırlıklarına katıldı. Burhan Nalbantoğlu ve Mustafa Kemal Tanrısevdi ile birlikte TMT’nin üç kurucusundan biriydi.

İnsan düşünmeden edemiyor; acaba Kıbrıslı Türkler 1940’lı, 1950’li yıllarda “bağımsızlık” talebini öne çıkartarak İngiliz sömürgeciliğine karşı tavır alsalardı, Rumlardaki Enosis özlemi Kıbrıs’ı bölünmeye götürecek ölçüde derinlik kazanabilir miydi?

Biliyorum, bu soruya verilecek yanıtların günümüzde hiçbir önemi yok; ne var ki Türkler ve Rumlar 70 yıldır birbirleriyle didişirlerken, İngilizler de, İngiliz üsleri de hâlâ adadalar.