27 Mayıs 1960 askeri darbesinden söz edeceğim. Son söyleyeceğimi baştan söyleyeyim de kimse bana darbe savunucusu demesin. 27 Mayıs darbesinin amacı Menderes - Bayar yönetiminin her geçen gün biraz daha ağırlaşan diktasına karşı askerin diktasını kurmaktı. Sonra onu rotasından saptırdılar.
O sabahı hatırlıyorum ben. Babam bir İsmet Paşacı olarak sevinsin mi üzülsün mü bilememişti. Uşak’tan Nazilli’ye sürgün edilmiş bir memur olarak seviniyor, DP’lilerle CHP’liler arasında bir kardeş kavgasının çıkmasından da kaygı duyuyordu. “Kalk, ihtilal oldu” dedi bana. Daha 11 yaşındayım, ihtilal ne bilmiyorum ki ben. Bildiğim babama gizlice ulaştırılmış “İnönü’ye Atılan Taş” başlıklı broşürü tanıdıklara, eşe dosta götürmek.
Darbenin ne anlama geldiğini sonra öğrendim.

O sabah kalın bir sesle “güvendiğimiz silahlı kuvvetlerin idareye el koyduğunu”, yine ne olduğunu bilmediğim “NATO’ya, CENTO’ya bağlı olduklarını” söyleyen Alparslan Türkeş’in, genç bir subayken ırkçılık suçlamasıyla hapis yattığını da sonradan öğrenecektim. NATO’yu, CENTO’yu sonra bir iyice öğrendim ve başım çok derde girdi bu yüzden. Şimdiki gençler NATO’yu bilirler de CENTO’yu bilmezler, kısaca şimdinin BOP’u diyeyim de anlaşılsın.
27 Mayıs darbesi öncesi olayları biliyordum tabii. Gençler gösteriler yapmışlardı. Rektör Sıddık Sami Onar’ı polisler yerlerde sürüklemişlerdi, Turan Emeksiz öldürülmüş, pek çok genç yaralanmış, Mülkiye kurşunlanmıştı. Okuduğumuz, arada bir beyaz sütunlarla çıkan Demokrat İzmir gazetesi yerle bir edilmiş, gazetecilerin sık sık girip çıktığı hapishaneye “Ankara Hilton” adı takılmış, İnönü Kayseri’ye sokulmamış, Topkapı’da olaylar çıkmış, Meclis’te mahkeme gibi çalışacak Tahkikat Encümeni kurulmuş, her gece radyodan okunan DP’nin kurduğu Vatan Cephesi’ne katılanlar listesi Türkiye nüfusunu geçmiş, biliyordum bunları.
Ama yine de darbe darbedir. Sokağa çıkmak yasaktı ve çocuklar sokağa çıkmanın yasaklanmasını anlayamazlar.

Daha sonra öğrendiğim şeyler de var. Askerler gelmişlerdi ve gitmek istemiyorlardı. Kendilerini garantiye aldıktan sonra gitmek isteyenlerle, gitmek istemeyenlerin kavgasını da artık biliyorduk. Sonunda “kalalım” diyen 14 subayı yurtdışına sürgün ettiler. Türkeş’e de Hindistan’da ataşelik düştü. Sonra geri geldi bilirsiniz ve yaptıkları hepimizin malumudur. Ama bu arada da iyi bir şey oldu, darbe rotasından saptı. Gitmek istemeyenler yenildi. Kalemiye ile Seyfiye arasındaki tartışmalı ilişkilerde Kalemiye, yani üniversite ağır bastı. Kurucu Meclis, pek öyle kolay olmadı ya, anayasa tarihimizin en demokratik anayasasını hazırladı.
Anayasaları birbiriyle kıyaslamak, yapıldıkları zamanların ekonomik, sosyal, ve en önemlisi siyasal koşulları tartışma dışı bırakılarak yapılıyorsa pek anlamlı değildir. Yine de 61 Anayasası en azından geleceğin kapılarını açıyordu: Türkiye’de sosyalizm konuşulmaya başlandı. Eli yüzü düzgün sendikalar kurulabildi, grev hakkı gündeme geldi. Peki askerler pek mi memnun kaldılar bu anayasadan?
Hayır, ilk fırsatta, yani 1971’de “bu anayasa bize bol” dediler ve ilk operasyonu yaptılar. 1980’de ise toptan kaldırıverdi askerler 1961 Anayasası’nı. Şimdi değiştirilmeye çalışıldığı söylenen anayasa, 1980 faşizminin anayasasıdır. Yerine konacak anayasanın nasıl bir anayasa olacağını henüz bilemiyoruz. Alametler başkanlık sistemine doğru gittiğimizi gösteriyor. Ve daha yaşadığımız “Başbakanlık sisteminin” pek bir âlâ olduğunu sokakta biber gazıyla öğrenmekteyken, “Başkanlık sisteminin” gazın dozunu artırmasından korkuyoruz aslında.
Toplumsal muhalefet yükselir de, bu başkanlık hevesi rotasından sapar, demokrasiye doğru kıvrılır mı bilmem.
Bilmem, ama isterim doğrusu...