İstanbul Kitap Fuarı’nın bu yılki onur konuğu Almanya. Almanya fuarda 30 yayınevi ve 13 yazarla temsil edilecek. Temaları “Sözcüklerin Etkisi”. Çok yoğun ve ilgiye değer bir programları var. Çünkü dostluğumuz ve ilişkilerimiz o kadar eskiye dayanıyor ki konuşacak çok şeyimiz var.
Alman ve Osmanlı imparatorluklarının siyasi ilişkileri 18. yüzyılda elçilerin ziyaretleri ile başlamış. Dostluk anlaşmaları ile gelişmiş. Aynı yüzyılda Almanya’da bir “Türk modası” yaşandığı da belirtiliyor. Sultan II. Abdühamit döneminde 1876’da siyasi ilişkiler resmen başlamış. 20. yüzyılda ittifaka dönüşmüş. Türkiye’deki Alman Okulu’nun ve daha sonra da Alman Eğitim Enstitüsü’nün açılması, Berlin-Bağdat demiryolunun inşası, 1. Dünya Savaşı’nda müttefiklik, Türk öğrencilerin mesleki eğitim için Almanya’ya yollanması, Türkiye’ye sığınan Alman öğretim üyeleri, Türkiye’de şehir planlaması ve özellikle devlet inşaatlarında Alman mimarların katkısı, Alman Kültür Merkezi, Alman Şarkiyat Enstitüsü, Alman Arkeoloji Derneği, Alman Kitabevi’nin faaliyete geçmesi, 1960 sonrası Türk işçi göçü, dış ticaret ve turizmdeki işbirlikleri ile ilişkiler gelişmiş.
Almanya’daki Türkoloji çalışmaları 1838’de Berlin’de Friedrich Wilhelm Üniversitesi’nde Wilhelm Schott’un öncülüğünde başlamış. Türkçeden Almancaya çevrilen ilk kitap 1800’de “Latifi ve Çelebi’nin Şiirleri”, çevirmeni Thomas Chabert, 1836’da da Josef von Hammer-Purgstall’ın dev eseri “Divan Şiiri Antolojisi” yayımlanıyor. Almancadan Türkçeye çevrilen ilk roman 1881 Rudolph Töpffer’in “Amcamın Kütüphanesi”, çevirmeni Mehmet Tahir.
Almanya, dünyanın en büyük üçüncü yayıncılık sektörü. 2014’te 9 milyar 322 milyon Avro ciro yapmış ve 73 bin 863 yeni kitap yayımlamışlar. En çok roman okunuyor (yüzde 19.1), çocuk ve ilk gençlik kitaplarının payı yüzde 9.6. 2014’te yayımlanan kitapların 9 bin 992’si yabancı dillerden çevrilmiş. Yeni çıkanların içinde çevirilerin oranı yüzde 13.5. Bu birçok ülkeye göre oldukça iyi bir oran. Yani Almanya dış dünyaya açık, yabancı edebiyatları izleyen bir toplum. Çevirilerin yüzde 65.5’i İngilizceden yapılıyor. İkinci yüzde 10.1’le Fransızca. Yüzde 6.4’le üçüncü Japonca. Ama Japoncadan çevirilenlerin büyük bir çoğunluğunun “manga” denilen çizgi romanlar olduğu belirtiliyor. Edebiyatın payı sadece yüzde 0.9’muş. Polisiyelerin etkisi ile İsveççe dördüncü, İtalyanca da beşinci sırada. (bkz. “Information on the book market in Germany”, buchmesse. de)
Bu bilgileri verince ister istemez Almancadan çevirilerin Türkiye’de durumu nedir diye merak ediliyor. 2015’te Türkiye’de 56 bin 414 çeşit yeni kitap yayımlanmış. Bu rakamla dünya onuncusuyuz. Bunların 11 bin 356’sı edebiyat. Edebiyatın payı yüzde 20.12. Çocuk ve ilk gençlik kitaplarının payı 8 bin 215 kitapla yüzde 14.5.
2015’te Türkiye’de 7 bin 871 adet yeni çeviri kitap yayımlanmış. Yeni çıkanların içinde çevirilerin oranı yüzde 13.95. Almanyanın çeviri oranı ile aynı. Çevirilerin yüzde 66.9’u İngilizceden yapılıyor. İkinci yüzde 8.5’le Fransızca. Yüzde 5.7’yle üçüncü Almanca. Almancadan 448 kitap çevrilmiş. Yüzde 5.3 ile Arapça dördüncü, yüzde 3.35 ile İtalyanca da beşinci sırada. (bkz. ISBN İstatistikleri 2015, tuik. gov.tr ve ISBN Ajansı).
2005 yılından itibaren TEDA desteği ile 65 ülkede yayımlanan 2001 kitabın 250’si Almancadan. Almanca Türkçeden en çok çeviri yapılan ikinci dil olmuş. (Birinci 251 kitapla Bulgarca) Çeviri desteği dışında 250 kadar daha kitap çevrildiğini tahmin ediyoruz. Goethe Enstitüsü’nün ve S.Fischer Vakfı’nın Adımlar Projesi de Almancadan Türkçeye çevirileri destekliyor. 2005’te başlayan Adımlar Projesi ile Almancadan Türkçeye 80 kitap çevrilmiş. Türkiye’nin 2008’deki Frankfurt Kitap Fuarı’na Onur Konukluğu’nun çok olumlu etkileri olduğunu belirtmeliyim. Kuşkusuz Almanya’nın İstanbul Kitap Fuarı Onur Konukluğu da benzer etki yapacaktır.