Okuyucularımızdan gelen çokça yazıdan, derneklerin ve vakıfların ne zaman tacir sayılacakları ve bu durumun onlara ne gibi külfetler yükleyeceği hususunda tereddütlerin oluştuğunu gördüğümüzden bu konuyu tekrar dikkatinize getiriyoruz.

Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun 16. maddesi “1) Ticaret şirketleriyle, amacına varmak için ticari bir işletme işleten vakıflar, dernekler ve kendi kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzelkişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar da tacir sayılırlar. (2) Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzelkişileri ile kamu yararına çalışan dernekler ve gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıflar, bir ticari işletmeyi, ister doğrudan doğruya ister kamu hukuku hükümlerine göre yönetilen ve işletilen bir tüzelkişi eliyle işletsinler, kendileri tacir sayılmazlar” hükmünü getirmiştir.

Bu hükme göre bir derneğin ve vakfın iktisadi işletmesi varsa o dernek ve vakıf tacir sayılacaktır. Bunun istisnası kamu yararına çalışan derneklerle gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki faaliyetlere harcayan vakıflar tacir sayılmayacaklardır.

İktisadi işletmeleri olan dernekler tacir sayılır

Bu durumda iktisadi işletmesi olan Büyük Kulüp Derneği, Moda Deniz Kulübü, profesyonel spor kulüp dernekleri gibi dernekler tacir sayılacaktır.

Vergi muafiyeti olmayan vakıflar da bir şartla tacir sayılmazlar

Gelirinin “yarısından fazlasını” kamu görevi (bir kamu yönetim ya da kurumunun toplum yararına yaptığı bütün çalışmalar ve işler) niteliğindeki işlere harcayan vakıflar da tacir sayılmayacaklardır. Bilindiği gibi gelirlerinin en az üçte ikisini nevi itibarıyla genel, katma ve özel bütçeli idarelerin bütçeleri içinde yer alan bir hizmetin veya hizmetlerin yerine getirilmesini amaç edinmek üzere kurulan vakıflara, Maliye Bakanlığı’nın önerisi üzerine Bakanlar Kurulu’nca vergi muafiyeti tanınabilmektedir. Bu durumda vergi muafiyeti tanınan vakıfların tamamı tacir sayılmayacaktır.

Vergi muafiyeti tanınmazsa bile gelirlerinin yarısını kamu hizmetinde harcayan vakıflar, iktisadi işletmeleri olsa bile tacir sayılmayacaktır. Örneğin Nesin Vakfı (Aziz Nesin’in kurduğu şimdi Ali Nesin’in yönettiği vakıf) gelirlerinin tamamına yakınını kamu görevi niteliğinde hizmetlere harcadığı için vergiden muaf olmadığı halde tacir sayılmayacaktır.

Burada ince bir nokta söz konusu; vakıfların sadece bünyesinde kurulan bir iktisadi işletme olduğunda, tacir sıfatını taşıyıp taşımayacağı; veya vakıfların ticari faaliyet ve kâr amacı güden şirketlere ortak olmaları halinde de tacir kabul edilip edilmeyeceği hususu önem arz etmektedir.

İktisadi işletmeler tüzelkişiliğe \tsahip midir?

Dernek ve vakıfların iktisadi işletmelerini şirket gibi ticaret siciline tescil etmeleri halinde bu iktisadi işletmelerin tüzelkişilik kazanacakları iddiasıyla dernek ve vakıflar tacir sayılmazlar, sonucuna ulaşabilir miyiz? Eski TTK hükümlerine göre verilen bir Yargıtay kararında iktisadi işletmenin ayrı tüzelkişiliği olduğu kabul edilerek dernek tacir olarak kabul edilmemiştir.

Yeni TTK bu husustaki belirsizliği gidermeye yöneliktir. Bir dernek ve vakfın amacına ulaşmak için ticari işletme kurmaları halinde tacir sayılacağını hükme bağlamaktadır. Eğer kanun koyucu dernek ve vakıfların iktisadi işletmelerini tacir olarak kabul etseydi, kanuna “dernek ve vakıfların işlettikleri ticari işletmeler tacir sayılır” hükmünü koyardı. Bizce burada tacir olan dernek ve vakıf tüzel kişiliğidir.

Tacir olmak önemliyükümlülükler getirmektedir

Tacir olmanın önemli sonuçları vardır. Her tacir iflasa tabidir. Her tacir ticari işletmesini ticaret siciline tescil ettirmek, TTK’de belirtilen defterleri tutmak ve ticari faaliyetlerinde basiretli işadamı gibi hareket etmek zorundadır. Öte yandan Türk Ticaret Kanunu’nun yaptırımlarına tabidirler.

Bu açıklamalardan sonra;

• Kamu yararına çalışan derneklerin bu niteliklerini kaybetmemeleri için gerekli tedbiri almalarını,

• Tüm vakıfların kamu görevi niteliğinde hizmet yapılıp yapılmadığı hususunu değerlendirmelerini,

• İktisadi işletmelerini ticaret siciline tasdik ettirmelerini tavsiye ediyoruz.