Sağlık Bakanlığı’nın gıdaların sağlık açısından denetimini Tarım Bakanlığı’na devretmesi çok büyük boşluk yaratmıştır. Hızlı haber yasağı konulma rekorunu elinde tutan toplu gıda zehirlenmelerinin temelinde de bu yatar. Ekonomik sıkıntı dönemlerinde özellikle ihalelerde bayat, küflü, bozuk besin öğelerinin sokuşturulma olasılığı artar.

Söylediğimin önemi anlaşılacak mı bilmiyorum ama eski bir sağlık müdürü ve ömrü sahada geçmiş bir halk sağlığı uzmanı olarak uyarmak zorundayım: Besin hileleri akıl almaz boyuta tırmanacak, yiyecek standartları çok düşecek, besin zehirlenmeleri artacaktır.
Kimse farkına varmaz ama ekonominin bozulduğu, gelirlerin düştüğü, işsizliğin arttığı dönemlerde yiyecek standartları düşer. Taklit ve katıştırım (tağşiş) eğilimi yükselir yani besin hileleri artar. Bozuk besin maddelerinin piyasaya sürülmesi ve işlenmesi riski yüksektir. Bazıları özellikle denetimden sorumlu olan kimileri “ayran su götürür” diyerek olağanlaştırsalar da kimi taklit ve katıştırımlar çok tehlikeli halk sağlığı sorunları yaratır.

Hızlı haber yasağı
Sağlık Bakanlığı’nın gıdaların sağlık açısından denetimini Tarın Bakanlığı’na devretmesi çok büyük boşluk yaratmıştır. Hızlı haber yasağı konulma rekorunu elinde tutan toplu gıda zehirlenmelerinin temelinde de bu yatar. Bakanlıkların kuruluş amaçlarına ve temel görevlerine bakarsak Tarım Bakanlığı besin gereksinimini karşılayacak biçimde üretime ağırlık vermeli, insan sağlığı açısından denetimlerini Sağlık Bakanlığı yapmalıdır. En azından tarımsal zehirlere kullanma izni veren, bunların analizini yapan, bulunan maddelerin ya da miktarların sağlığa zararsız olduğunu söyleyen tek kuruluş Tarım Bakanlığı olmamalıdır. İnsan sağlığı açısından değerlendirmeyi Sağlık Bakanlığı yapmak zorundadır. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun bu uygulamalarla ilgili yetki ve sorumlulukları net biçimde belirlerken çok doğru yapıyordu. Bilgisiz ve sorumsuz değişikliklerle bu yasanın bütünlüğü darmadağın edildi. Sağlık Bakanlığı da neredeyse her şeyden elini çekip tedavi bakanlığı haline geldi.
Temel halk sağlığı kitabı hemen hemen dünyanın bütün üniversitelerinde ders kitabı olarak okutulan John M. Last şu saptamayı yapıyordu:
“1994’teki sağlık reformu fiyaskosu ve ABD federal ve eyalet mevzuatında 90’lı yılların son dönemindeki bütçe kısıtlaması daha önceden elde edilmiş olan mütevazi kazanımların sürdürülebileceğini düşündürmemektedir. Dehşet verici eğilim, temel halk sağlığı altyapısının genişlemesini bırakın, sürdürülmesi için gerekli para ve insan kaynakları kısıtlamasıdır. Bu bütçe kısıtlayıcı “reformlar” sürecek olursa; 90’lı yılların başında Midwest, ABD de görülen büyük gıda zehirlenmesi salgınları, daha kötülerinin habercisi olabilir.”
Burada vurgulamaya çalıştığımız kum, mermer tozu, talaş, taş, kil, talk, tebeşir, toz, su, mineral yağı katılmasının; antepfıstığı yerine bezelye, yeşile boyanmış yerfıstığı kullanılmasının, mısır şurubundan bal yapılmasının, süte karbonat, yoğurda bitkisel yağ ve jelatin katılmasının çok ötesindedir.
Ekonomik sıkıntı dönemlerinde özellikle ihalelerde bayat, küflü, bozuk besin öğelerinin sokuşturulma olasılığı artar. İnsanlar bulabildiğine şükredecek hale gelip niteliğini göz ardı edebilirler. Canlıkıranlar, hormonlar, kemirici dışkı ve idrarı, böcek larvaları konusunda titizlik azalabilir. Hayvanlarda antibiyotik kullanımı ve bunların ete ve süte geçmesine neden olabilir. Bu gibi maddelerin besinlere geçebilen miktarları insanlarda karaciğer, böbrek ve sinir sisteminde yıkıcı etki yapabilmektedir.

Albeniyi artıracak boyalar
Raf ömrünü artırıcı koruyucu maddeler çok yüksek oranda katılmaktadır. Bunların yüksek miktarları kanseryapar özelliktedir. Albeniyi artıracak kimi boyalar da öyle. Bütün bunlar toplu besin zehirlenmesi olaylarını artırırken kimi etkiler yıllar sonra ortaya çıkacaktır.
Yetkililer her konuda sözlerini “dikkatli olunması” diye bitirerek sorumluluklarını yerine getiriyormuş gibi yaptıklarına göre vardır bir hikmeti. Ben de öyle yapacağım:
Ekonomik kriz dönemlerinde toplu besin zehirlenmeleri artar, hiç olmazsa ihalelerde, mal teslimlerinde “dikkatli olunması!”  

Prof. Dr. Çağatay Güler/Halk Sağlığı Uzmanı