Fransa Cumhurbaşkanı Sarkozy’nin, kendi anayasasını da dolanarak yasalaştırmaya çalıştığı “Ermeni soykırımı olmadı” diyeceklere hapis ve para cezası verilmesini öngören girişimi, konuyu önceki yıllardan erken gündeme taşıdı.

Ermeni iddialarının yersizliğini ve gerçekdışılığını belgelerle ortaya koyan yayınlara değerli meslektaşım Uluç Gürkan’ın “Ermeni Sorununu Anlamak” adlı kitabı da eklendi.

Bir tırnak açarak belirtmeliyim ki Gürkan, benim için ayrıcalıklı bir gazeteci-milletvekilidir.

Radyo ve televizyonlarla ilgili yasa değişikliğine, genel başkanına ve partisinin grup kararına karşın söz alarak karşı çıkması ayrıcalıklı bir gazeteci-milletvekili olmasını sağlamıştır.

***

Türkiye’deki belgelerle Rusya arşivindeki belgelere (Mehmet Perinçek çok sayıda belge yayımladı) ve kimi Ermeni yetkilisi ile yazarının kitaplarına dayanan yazarlar, değerli kaynaklar oluşturmuştur.

Ancak bir belge vardır ki yıllardır Türk Tarih Kurumu’nun internet sitesinde “Gümrü Antlaşması” yazdığınızda karşınıza geliverir, ama nedense kimsenin ilgisini çekmez.

Belki antlaşmanın onaylanmamış olması uluslararası bir belge sayılmasını engellemiştir.

Ancak 2 Aralık 1920 tarihinde imzalanan antlaşma, Ermenistan Cumhuriyeti’nin o dönemdeki yöneticilerinin soykırım iddialarından ne kadar uzak olduğunun en somut belgesini oluşturmaktadır.

Gümrü (Alexandropol) Antlaşması’nı Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nce Doğu Cephesi Komutanı Ferik (şimdi tümgeneral-korgeneral) Kazım Karabekir Paşa, Erzurum Valisi Hamid Bey ile Erzurum Milletvekili Süleyman Necat Bey, Ermenistan Cumhuriyeti’nce de eski Başbakan Mösyö Aleksander Hatisyan, eski Maliye Bakanı Mösyö Avram Gülhandaniyan, İçişleri Bakan Yardımcısı Mösyö İstepan Gorganiyan imzalamışlardır. Antlaşma şöyle başlamaktadır:

“Adı geçen yetkili temsilciler, barış görüşmeleri için Gümrü’de toplanıp yöntemine uygun görülen yetki belgelerinin verişimi üzerine aşağıdaki maddeleri kararlaştırmışlardır.”

***

Antlaşma 18 maddeden oluşmaktadır. Türk Tarih Kurumu sitesinden kolayca ulaşılabildiği için fazla ayrıntıya girmiyorum.

Ama kimi maddeleri aynen alıntılıyorum.

“Madde 6 - Bağıtlı taraflar, Büyük Savaş (Birinci Dünya Savaşı) sırasında düşman ordularına katılarak kendi devletine karşı silah kullanmış ya da işgal altındaki topraklar üzerinde toptan kırımlara katılmış olanlar dışındaki göçmenlerin eski sınır içindeki yurtlarına dönmelerine izin verir. Böylece ülkelerine döneceklerin en uygar ülkelerdeki azınlıkların yararlandıkları haklardan bütünüyle yararlanmalarını karşılıklı olarak yükümlenirler.”

“Madde 8 - Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, iki yıldan beri silah altında tutmak zorunda kaldığı ordunun büyük harcamalar gerektirmiş olmasına karşın, Ermenistan’a karşı girişmek zorunda kaldığı savaş nedeniyle hakkı olan zarar gideriminden benimsenip açıklanan insancıl ve hukuksal ilkelere uymak isteğiyle vazgeçmiştir. Bundan başka taraflar Büyük Savaş sırasında ortaya çıkan zararlar ve tasarruf haklarındaki değişikliklerin gerektirdiği zarar gideriminden de aklanmışlardır.”

“Madde 10 - Erivan Hükümeti, Türkiye Büyük Milleti’nce reddedilmiş olan (Sevr) Antlaşması’nı hükümsüz sayıp, bunu ve kimi emperyalist hükümet ve siyasal çevreler elinde bir kışkırtma aracı olan Avrupa ve Amerika’daki temsilci heyetlerini geri çağırmayı, bundan böyle iki ülke arasında her türlü yanlış düşünceleri ortadan kaldırmak iyi niyetiyle yükümlendiğini açıklar.”

***

Ermenistan Cumhuriyeti, İngilizlerin çabaları ile kurulmuştu, ama yönetim Menşevik Rusların elindeydi. Sonra Bolşevikler yönetimi ele geçirdiler ve Ermenistan da Sovyetler Birliği’ne katıldı. Antlaşma bu nedenle havada kaldı.

Ama imzalandığı dönemdeki Ermenistan yönetiminin, yaşananları soykırım değil, karşılıklı kırım olarak gördüğünü önemli bir belge olarak ortaya koyuyor.