Belirsizlik, rasyonel karar verme yeteneğimizi bozan en önemli unsur. Konu ile ilgili yeni bir araştırma JAMA Network Open dergisinde yayımlandı. Belirsizlikle baş etmek büyük bir zorluk. İnsanların belirsizlik karşısında eski yanlış seçimlerini tekrarlama ya da mantıksız kararlar vermeleri daha büyük olasılık. Özellikle uzun süreli belirsizlikler; stres, hafıza ve bilişten sorumlu olan ventromedial prefrontal korteks ve hipokampus gibi önemli beyin bölgelerinde de değişiklere neden olabiliyor.

Bu da rasyonel karar vermenin azalmasına, yanlış bilgilere inanmamıza ve daha duygusal kararlar vermemize neden olabiliyor. 

“Bu ülkenin vatandaşları olarak buna şerbetliyiz zaten” diyebilirsiniz pekâlâ. Ama belki tam da bu yüzden, bu ülkede hem karar hem de tepki süreçlerinde yaşananlar bu denli sıkıntılı... Bir kenara not etmekte fayda var. 

Uzun süreli pandemi belirsizliğine, yine uzun süreceği belli olan ekonomik belirsizlik eklemlenince işler de çığırından çıktı. Kimse önünü göremiyor. Bir tuvalet kâğıdının fiyatı 11 ayda 33 liradan 130 liraya çıkamaz. En temel gıdalar olan -eti bilerek geçiyorum- yumurtanın, unun, sütün fiyatı insanların alım gücünü bu denli zorlayamaz. Zorlamamalı. Zorlarsa sonu kötü olur. Sanayici, üretici, tüketici kimse önünü göremiyor. Bilinçli bir şekilde bir hiperenflasyon yaratıldı. Herkesin cebindeki paranın yarısı buharlaştı. Üstüne üstlük bunu gizlemek için bir de TÜİK rakamları ile oynandı. 

Belirsizlik üç kategoride sınıflandırılır: Öngörülebilir belirsizlik, öngörülemeyen belirsizlik ve kaos. 

Belirsizliğin doğru yönetilememesinin sonucu olarak ortaya çıkan kaos olur. Kaos, birilerini yıpratırken birilerinin de işine yarar. Birileri kaostan beslenir; bunun için de kargaşa ortamını her daim canlı tutarlar. Kendi ajandaları vardır, hedefleri vardır. Bu hedefe ulaşmanın yolu ise kaostur. 

İşte tam da bugünlerde yaşadığımız gibi değil mi? Köşeye iyice sıkışan iktidar çıkış yolunu, belirsizliği beslemede ve kaosu büyütmede buldu. Yalan bilgiler, çarpıtılmış veriler bilinçli bir şekilde kullanılıyor, büyütülüyor. Kurumlar bilerek birbirine düşürülüyor. Sağlık çalışanları, eğitimciler bölünüyor. 

Yaşlı genç herkesin sabah gözünü açar açmaz ilk kontrol ettiği şeyin doların ne kadar yükseldiği olması normal değil. Normal olan, ekonomiyi doğru yönetmesi gereken kişilerin bu görevlerini doğru yapmadıklarının anlaşılması. Ve bunun herkes tarafından bilinmesi. 

TBMM’de bütçe görüşmelerinde yaşananlar örneğin. Ülkenin geleceği masaya yatırılıyor, hangi kurumlara ne kadar kaynak aktarılmalı, nasıl bir yol haritası izlenmeli tartışılacak güya. Muhalefet partilerinin tüm girişimleri, tüm mantıklı açıklamaları, seviyesiz polemiklerle, kavga dövüşle havada bırakılıyor. Kaos ve kaostan beslenenler kazanıyor...