Niçin plan yapılır, çeşitli varsayımlara göre ekonomik senaryolar yazılır, stres testleri yapılır? Gelişmeleri önceden görüp düzeltici önlemleri gecikmeden almak için. Olay geliştikten, alevler görülmeye başlandıktan sonra önlem almanın maliyeti çok yüksek oluyor.
FED’in örtülü nominal çapa “Implicit Nominal Anchor” uygulaması bu anlayışa dayanır: Olayı önceden görüp önlemlerle olayın gerçekleşmesini engellemek. HIV virüsü, radyasyon bizi etkilemez mantığı ile ekonomi politikası yürütülemez. Tıbbın kanser için geç teşhis uyarısı, ekonomi için de geçerlidir.
Türkiye ekonomisinin kırılgan olduğu, bu kırılganlığın krizle sonuçlanacağı önceden ülke içinden uyarılmıştı. Daha sonra bu tanıya dış çevreler de katıldı. Tüm bu uyarılara, göstergelere karşın ciddi önlem alınmamış, oluşma nedeni olarak da Gezi olayları, yolsuzluk dosyalarının açılması gösterilmeye çalışılmıştır.
Türkiye ekonomisi türbülanstan geçiyor alalamasıyla ciddi kriz göstergelerini görmezlikten gelemeyiz. Başarısızlığı kabul etmek güç, kamuoyunda panik yaratmamak gerek, ama yine de önlem almak zorunlu.
Türkiye’nin 2014 yılı için 55 milyar USD, GSYH’nin (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla) yüzde 6.4’ü kadar cari işlemler açığı vermesi hedefleniyor. Bu düzeyin altında bir cari işlemler açığı Türkiye’yi daha büyük ekonomik sıkıntılara sokar. Büyüme hızını çok daha aşağılara çeker. Cari işlemler açığı hedeflemek, bu açığın bir şekilde finanse edileceği anlamına gelmez. Türkiye, bir de yıllık döviz bütçesi yapması, açığın ne şekilde fonlanacağını planlaması gerekir.
Faizler yükseltildi, döviz kuru da USD=2.20 TL, AVRO= 3.00 TL düzeylerinde sabit tutulursa, Türkiye’ye yine de faiz arbitrajından yararlanmak için en az 20 milyar USD gelir, 6-7 milyar USD de yabancılara gayrimenkul satışı ve doğrudan yatırım olarak sağlanır, geri kalan 25-30 milyar USD kısa ve uzun süreli borçlanma yolu ile bulunur türünden yavan varsayımlara dayanmak ciddi döviz bütçesi yapmak değildir.
Türkiye, mega proje, asrın projesi diye tanıtılan aslında kaynak israfına yol açan, fayda maliyet oranı düşük, alternatif maliyeti yüksek, dışsal zararları büyük boyutlu, gösterişçi, rant yaratmaya yönelik yatırımlar yerine, ekonominin enerji, girdi, ana malı gereksinimini karşılamaya yönelik, verimliliği artırıcı üretken yatırımlara öncelik vermesi gerekir. Düzenli ve kendini besleyen bir büyüme ve cari işlemler açığının azaltılması için yatırımların sektörel ve dengeli dağılımına özen göstermek zorunlu.
Türkiye’nin kalifiye işgücü, yönetici ve girişimci açığının en azından bir orta vadede kapatılması gerekir.
Paradoks gibi gelir ama bir yandan, eğitimli yüksek işsizlik oranından yakınıyor, öte yandan işe uygun yetenekli işgücü bulamıyoruz. İşletmeler bu çelişkiyi yaşıyorlar. Ne yazık ki gerek kamuda, gerek özel kesimde liyakatlı, gereken niteliklere sahip yönetici sayısı da çok az. Özür dilerim, övgü, övünme, yüksekten atma, makyaj bol, buna karşın nesnel ölçülere göre başarı ya yok ya da çok sınırlı.
Bir ekonominin başarısını sonuçta, mikro birimlerin, işletmelerin başarısı belirler. Makro büyüklükler, işletmelerin faaliyet sonuçlarının toplanması, konsolidasyonudur. Günümüzde makro iktisat, gelişmeleri işletmelerin başarımına (performansına), yönetimine dayanarak açıklamak eğiliminde. Başarılı olmayan, kaynaklarını etkin kullanamayan, katma değer yaratamayan, rant peşinde koşan, politik desteklerle kârlı gözüken, yenilik getiremeyen, işletmelerle başarı kazanmak olanaklı değildir.
Türkiye’nin 1970’li yıllara benzer uygulamalarla, 24 Ocak türü kararlarla, günümüzün gösterişçi politikalarıyla bir yere gitmesine olanak yoktur. Orta gelir tuzağından yakınılıyor, ama orta gelir tuzağını kendimiz yaratıyoruz. Lafa değil ciddi önlemlere, politika değişikliğine ihtiyaç var. Yıllar boşuna akıp gidiyor.