Altmış yıla yakın süredir, kamu kesiminde, özel sektörde, çeşitli öğretim kurumlarında yaptığım görevler süresince edindiğim izlenimlere ve deneyimli ve nitelikli kişilerin aktardıkları gözlemlere dayanarak bir fizik kanunu olan birleşik kapların ve bir ekonomi kanunu olarak benimsenen “Gresham Kanunu”nun toplumsal yaşamda da geçerli olduğunu; ülkenin kalkınmasında en büyük engelleri oluşturduklarını savunmaya çalışıyorum.
Taraftar bulmasa da bu bağlamda görüşlerimi özür dileyerek yineleyeceğim. Her gün karşılaştığımız davranışlar, olaylar bu kanunların toplumsal alanda da geçerliliğini kanıtlıyor diye düşünüyorum.
Fizikte Birleşik Kaplar Kanunu’na göre, kaplar aralarında bağlantılı ise tüm kaplarda su seviyesi aynı düzeyde oluşur; kaplarda su seviyesi farkı görülmez. İktisatta Gresham Kanunu’na göre de kötü para iyi parayı dolanımdan (tedavülden) kovar.
Ülkemizde AKP dönemi, bu iki yasanın toplum yaşamında da geçerliliğinin denendiği laboratuvar işlevi görüyor.
Politika, bürokrasi, eğitim kurumları, iş yaşamı, özel sektör, medya ayrı kaplar olarak alındığında, ülkede düzeyin en baştaki kaba göre belirlendiği ve düzeyin giderek de düştüğü görülmektedir. Siyasiler, politik yaşam belli bir düzeyin altında ise ülkede etkin, topluma hizmet amaçlı, düzgün çalışan bürokrasi; nitelikli bir eğitim; görev ve işlevini yerine getiren, özsaygısı olan, özgüvenli, yetenekli bir medya; yaratıcı, toplumsal sorumlulukların bilincinde, etik kurallara uyan, rekabetçi bir özel sektör bekleyemezsiniz, oluşması eşyanın tabiatına aykırı düşer.
Var olan politika, siyasal lider düzeyinde, kamu hizmetlerinde aksama, savurganlık hatta yolsuzluk; bürokratlarda beceri noksanı, toplumsal yarar bir yana belli çevrelere, kişilere hizmet sunma, göze girme çabası, eğitim kalitesinde düşüş, eğitim diye diploma verme hatta diploma ticaretinde yaygınlaşma, sözde eğitilmiş diplomalı işsiz, yarı cahil sayısında artış; yalaka, fikir, bilgi hatta dil yoksulu, övgü sözcükleriyle papağanlaşmış bir medya; kamu ihalelerinden pay kapmaya çalışan rant, havadan inme kâr peşinde koşan, ekonomik anlamda yatırım yapmayan, yaratıcılığı olmayan, yenilikçiliği lafta kalan, ileri teknoloji ürünü üretemeyen kaselist cepçi, havuzcu olarak nitelendirilen özel sektörün palazlanması doğaldır.
Bir kapta su düzeyi düşerken diğer kaplarda da seviyenin azalması toplumsal Gresham Kanunu ile de tutarlı ve bu kanunun doğal sonucudur.
Toplumda da negatif ayrım, tersine seleksiyon; kötünün, yeteneksizin, bilgi düzeyi düşük, kişiliği fazla gelişmemiş olanların daha bilgili, yetenekli ve kişiliği gelişmiş olanları, çeşitli araçlarla dışlamaları geçerlidir. Bilgili, kişilikli, nitelikli kişiler daha düşük düzeyde olanlar için kendi emellerini gerçekleştirme açısından bir engel olarak görülmekte; toplum, kurum açısından örnek oluşturmalarından çekinilmektedir.
Toplumda iyi kötüyü kovar yasasının geçerliliği “uyanık olmayı” da güdülemektedir. Kişiler, kurallara, yasalara, etik değerlere uymayarak, kişiliksizliğe hatta aşağılanmaya katlanarak çıkar sağlamayı uyanıklılık, zekâ, beceri gösterisi olarak algılamaya başlarlar. Uyanıklığın prim yapması, uyanıklığın beceri olarak nitelendirilmesi, “iş bitiricilik”, tersine seleksiyonu, negatif ayrımcılığı, kötünün iyiyi kovma sürecini hızlandırır.
Türkiye’nin iyi göstergelerde dünya sıralamasında geriye gidişi fizikteki Birleşik Kaplar Kanunu’nun, iktisattaki “Gresham Kanunu”nun toplum yaşamındaki geçerliliğinin kanıtıdır.