Geçen hafta bu köşede yayımlanan Terry Eagleton’ın “Şiir Nasıl Okunur” kitabına değindiğim yazımda, çevirmen Kaya Genç’in İngiliz-Amerikan şiirinden onca emekle yapılmış çeviriler varken şiirleri neden yeniden çevirmeye giriştiğini anlayamadığımı belirtmiştim.

Kaya Genç, gönderdiği yanıtta bu tutumunun nedenlerini açıklıyor. Üniversitelerimizin çeviribilim bölümlerinin ilgisini çekecek bir tartışma olduğunu da düşünerek yanıtı yerimin elverdiği ölçüde yayımlıyorum.

“Yanıltıcı biçimde ‘kolaycı’ bir başlığı var kitabın ama sizin de tespit ettiğiniz gibi, okumaya başlayınca fazlasıyla akademik bir çalışma olduğu anlaşılıyor. Terry Eagleton’ın kitabın başında alıntıladığı Auden şiirinin (Güzel Sanatlar Müzesi) ilk dizesine geldiğimde, sizin doğru olacağını önerdiğiniz biçimde şiirin Türkçe çevirilerine bakmaya başlamıştım, Can Yücel’in güzel, ahenkli bir çevirisini buldum ve ilgili bölümü metne aldım. Ancak Eagleton’ın yorumlama bölümüne geldiğimde bu tekniğin işe yaramayacağını gördüm: Can Yücel’de veya başka çevirmenlerde, şiirin Türkçeye çevirisi ne kadar güzel ve ahenkli olursa olsun Eagleton’ın tartıştığı konuların, bu çeviriler yüzünden anlamını yitirdiği ortadaydı. Çünkü Eagleton her dizeyi parçalarına ayırıyor, her fiili, ismi, vurguyu, noktalama işaretini şiirin genel anlamıyla bağlantılı olarak okuyor. Bir örnek vereyim: Eagleton, Can Yücel’in çevirisinde şu bölüme tekabül eden yeri alıntılıyor:

Acıyı ele alsın da kabil mi hiç yanılsın

Eski zaman ustaları! Öyle hakkiyle anladılar onun

İnsan hayatındaki yerini, nasıl olageldiğini

Ha babam atıştırırken bir başkası, camı açarken yahut,

Bilemedin yolunda tın tın giderken!

Nasıl, yaşlılar elpençe divan, alı al moru mor beklerken

Doğaüstü doğumu, hiç çocuklar olmadan olur mu

Kızaklarından dudak bükermiş gibi olup bitene,

Gölün üstünde al takke ver külah!

Kabil mi unutsunlar

O korkunç şehadet bile uymadan edemez işin akıntısına!

Aynı bölümü ben şöyle çevirdim:

Acı hakkında yanılmazlardı hiç,

Eski Ustalar: onun insani konumunu,

Nasıl da başka biri yemek yerken veya bir pencereyi açarken veya

yalnızca aptal aptal yürürken gerçekleştiğini;

İhtiyarlar hürmetkâr, tutkulu bir biçimde

Mucizevi doğumu beklerken, bunun olmasını

Özellikle istemeyen, koruluğun kenarındaki gölde paten kayan

çocukların her zaman olduğunu

Nasıl da iyi anlamışlardı:

Asla unutmamışlardı

En berbat şehitliğin dahi doğal akışını sürdürmesi gerektiğini

Burada, elbette Yücel’in çevirisini okumak çok daha zevkli; ayrıca dizeleri de daha akılda kalıcı, söyleyişi çok kuvvetli. Ancak Eagleton ilk dizedeki öğeleri incelemeye başladığında, geçmiş iyi çeviriye hürmet etmek isteyen çevirmenin dertleri de başlıyor: Eagleton’ın tartıştığı sözcüklerden, vurgulardan, noktalama işaretlerinden bazıları Yücel çevirisinde yok, Yücel çevirisinde olan bazı öğeler ise metnin aslında yok ve Eagleton için görünmez, tespit edilemez bir noktadalar. Bu yüzden ‘pedantic’ olarak adlandırabileceğim, aslına harfi harfine sadık bir çeviri yapmaktan başka bir yol kalmıyordu; yoksa Eagleton’ın onlar hakkındaki eleştirisinin yöntemi (yapısökümcülük) anlamını yitirecekti.”

\n\n