Bizim kültürümüz, nicel ya da sayısal büyüklüğü çok önemser; buna karşılık sıra niteliğe geldiğinde aynı oranda duyarlılık göstermez. Bu nedenle, büyüsün de nasıl büyürse büyüsün görüşü hemen her düzeyde geçerlidir.

Siyasal partilerin seçim bildirgeleri, niteliğin, sayısal büyüklüğe nasıl feda edildiğinin en somut göstergeleridir.

Partiler, üç seçim sonrasında, yani 12 yıl sonra, ulaşılmasını öngördükleri ekonomik büyüklükleri bir bir sergiliyor; buna karşılık, bireyin ve toplumun niteliksel gelişmesinin önündeki engellerin kaldırılmasını neredeyse tümüyle bir tarafa bırakıyor.

Örneğin ekonominin dünya ekonomileri içinde büyüklük bakımından 2023’te ilk ona gireceği özenle vurgulanıyor. Doğrudur, eytişimsel (diyalektik) yöntem, niteliksel değişimin belli bir nitel ya da sayısal büyüklükten sonra olacağı kuralını benimser. Ancak bu nedensellik ilişkisi tümüyle doğrusal değildir.

Günümüzde, özellikle ekonomik büyümenin sağlanabilmesi için, neredeyse bir önkoşul olarak, niteliksel etkenlere de önem verilmesi gerekiyor. Eğer nitel süreçler, yani kalitenin geliştirilmesi, en az sayısal büyüklükler kadar önemsenmezse, ulaşılmak istenen o sayısal büyüklüklere ulaşılamıyor.

Ekonomik büyüme, gerçekte, net üretim artışı ya da ekonomik fazladır. Günümüzde ürün fazlasının kaynakları sayılarla saptanabiliyor. Bu kaynaklar, sermayedir, işgücüdür, işin örgütlenmesidir ve teknolojik yeniliklerdir. Daha doğrusu ürün fazlasını yaratan bu dörtlünün bileşimidir. Araştırmalar, teknolojik yeniliğin katkısının göreli olarak diğer etkenlerden daha fazla olduğunu kanıtlıyor.

Ülkelerin uluslararası gelişmişlik karşılaştırmalarında yansız bulunan, teknik yönü yeterli bulunan ve bu nedenlerle de en çok başvurulan ve güvenilir bulunan gösterge, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın insani gelişme raporlarıdır. www.undp.org. adresinden erişilebilecek olan insani gelişme raporları göstergeleri, yalnız toplam ve kişi başına gelir düzeyini değil, kamu kurumlarının demokratik ve etkin işleyişini, eğitimi, devletin sağlık giderlerine ulusal gelirden ayırdığı payı, işsizlik oranını; cinsiyet ya da kadın-erkek eşitsizliğini; gelir eşitsizliğini; çevre sağlığını; yaşam süresi beklentisini; intihar sayılarını; rüşvet ve yolsuzluk verilerini de içerir. İnsani Gelişme Endeksi, toplumsal yaşamın niteliğiyle ilgili bu değişkenlerin etkilerinin hesaplanmasıyla bulunan ortak bir göstergedir.

Bunlara, hak ve özgürlüklerin, özellikle de bilimsel ve sanatsal özgürlüklerin durumu; araştırma-geliştirme harcamalarının ve araştırmacı personelin toplam işgücü içindeki payı da eklenebilir.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın az önce sıralanan niteliksel değişkenleri içeren en kapsamlı araştırmalarından biri geçen aylarda yayımlanan İnsani Gelişme Raporu 2010’dur. Bu rapora göre, Türkiye, 2010 insani gelişme sıralamasında dünyanın 127 ülkesi arasında Ürdün ile Cezayir arasında ve 83. sıradadır.

Seçim bildirgelerinde geleceğe, ta 2023’e bakıldığına göre, biz de geçmişi bir yana bırakalım. Yukarıda da değinildiği gibi, 2023’te toplam ulusal gelir, kişi başına gelir ya da dışsatım tutarını sayılara döken ve ekonominin dünya ekonomileri içinde en büyük 10’un içinde olacağını muştulayanların, Türkiye’nin dünyada insani gelişme sıralamasındaki yerinin de bugünkü 83.’lükten kaçıncılığa yükseleceğini de belirtmeleri gerekmez mi?

Bu yapılırsa, ancak o zaman, yalnız nicel, yani yalnız sayısal genişleme değil, büyümenin niteliği de netleşir; ekonomik büyüme toplumsal gönencin güçlenmesini de içerir.

***

Başta tam 39 yıl önce 6 Mayıs sabahı darağacına gönderilerek katledilen ‘üç fidan’ olmak üzere, gözaltına alınan, tutuklanan, işkence gören ve yargılanan devrimcilerin, solcuların ve ilericilerin özverili savunmanı; yaşamını, hukukun evrensel ilkelerinin bu topraklarda yeşermesine adayan onur anıtı Halit Çelenk’i yaşamın sonsuzluğuna uğurladık; ışıklar içinde olsun. Ailesine ve tüm sevenlerine başsağlığı diliyorum.