Sinsi bir manipülasyon tekniği: Gaslighting

Bizi zehirleyen ilişkilere ve davranışlara ilişkin farkındalığımız gitgide artıyor. Bunda sosyal medyanın payı büyük. Sosyal ağlarda sık sık “Manipülatör kişileri hayatımdan çıkardım” içerikli gönderilere rastlıyoruz. Ancak fark etmek her zaman kolay olmayabiliyor. Bu manipülatif davranışlar arasında insanı kendisinden kuşkulandıran ve kişinin gerçeklik algısına zarar verebilecek sinsi bir tür var.

“Gaslighting” dediğimiz bu kavram temelde kişiyi kuşkulandırıp akıl sağlığını sorgulatmaya dayanıyor. Birleşik Krallık merkezli bir anket şirketinin yaptığı çalışmaya göre kadınların yüzde 33’ü ve erkeklerin yüzde 24’ü romantik ilişkide bulundukları kişilerce tartışma anında “deli” olarak adlandırılıyor.

ADINI TİYATRODAN ALDI

Gaslighting, adını İngiliz oyun ve roman yazarı Patrick Hamilton’ın 1938 yılında yazdığı oyunundan alıyor. Adının Türkçe karşılığı “gaz lambası” olan bu oyun, gaslighting’in en temel yöntemlerinden “gerçeği inkar etme”yi ele alıyor. 1940 yılında Thorold Dickinson yönetmenliğinde filme de uyarlanan oyun, 1944’te George Cukor tarafından tekrar çekildi. Filmde, her gün gaz lambasını kısan ama bunu fark eden eşine kıstığını inkâr edip onu manipüle eden bir koca yer alıyor.

Bu davranış genellikle uygulayanın karşısındakine bir olayın ya da durumun aslında yaşanmadığını söylemesi biçiminde görülüyor ve duygusal şiddet olarak tanımlanıyor. Gaslighting ilişkide güç elde etme isteğine dayanıyor ve manipülatör karşısındakine sürekli yaşanmış olayların gerçekliğini sorgulattıkça mağdur kendisinini hatalı hissedip güçsüz duruma düşebiliyor. Yaşananların hatırladığı biçimde gerçekleşmediğine ikna olan mağdur, karşısındakine bağımlı duruma gelebiliyor.

İŞ YAŞAMINDA DA VAR, AİLEDE DE...

Gaslighting yalnız romantik ilişkilerde gördüğümüz bir durum değil, iş yaşamımızı da kapsayan her tür ilişkide buna rastlayabiliyoruz. Çalışma arkadaşımız en ufak hatada bizi suçluyor ve yetersiz hissettiriyorsa gaslighting mağduru olabiliriz. Tüm olumlu eleştirileri sahiplenirken olumsuzluklardan bizi sorumlu tutan iş arkadaşlarımız gerçeklik algımıza zarar verebilir. Yöneticiler başlangıçta kendisini kusursuz gibi gösterip onları idealize etmemizi sağladıktan sonra yaptığımız işleri küçümseyebilir. Kişi başlangıçta kendisini farklı tanıttığı için bu durumun farkına varmak zorlaşabilir.

Çocukken bakımverenimizin her söylediğinin doğru olduğuna inanmaya meyilliyizdir. Durum böyle olunca ailemizde uygulanan manipülasyonların farkına varmamız da kolay olmaz. Küçük yaşlarda gaslighting’e maruz kaldıysak her durumda yanlışı kendimizde aramaya alışkınızdır. Bakımverenimizin kurduğu “Böyle hissetmemelisin”, “Çok duygusalsın” cümleleri gibi manipülasyonların yetişkinliğimize olumsuz yansımaması kaçınılmaz. Tüm bunlar güven sorunları, duyguları görmezden gelme, yetersizlik duygusu gibi zorluklar yaratabilir.

GERÇEĞİ GÜNLÜKLE ANIMSAYIN

Psikolog Dr. Gizem Sürenkök ile gaslighting üzerine konuştuk.

-Gaslighting’e uğradığımızı düşünüyorsak ne gibi adımlar atabiliriz?

Gaslighting’e uğramak kendi gerçekliğimizi sorgulamamıza neden olduğu için emin olmak adına yaşadıklarımızı yazmak veya başkalarıyla paylaşmak güzel bir adım. Emin olduğumuzda rahatsız edici davranışlar gösteren insanlarla aramıza bir mesafe koyup onlarla etkileşimlerimizin sonucunda nasıl hissettiğimizi fark ederek etkileşim sıklığımızı azaltmak da iyi bir düşünce. Kendi algılarımızla bildiklerimizi savunmak, hızlı karar değiştirmemek, alanımızı savunmayı bırakmamak da gaslighting’e karşı yapabileceklerimizden. Düşüncelerimizden hızlı vazgeçersek kendi gerçekliğimizi sorgulama olasılığımız artar.

- Kendimize gaslighting uyguladıysak bu döngüden nasıl çıkabiliriz?

Olumsuz iç seslerimiz yüzünden bazen yaptığımız güzel şeylerin farkına varamıyoruz. İnsanların kendilerine gaslighting uyguladıklarını fark ettiklerinde bir duygu günlüğü tutmaları ya da başardıklarını yazdıkları bir liste yazmaları etkili olabilir. Bulunduğumuz noktaya belli mücadeleler vererek geldik ve onların ne olduğunun farkına varmak ve elde ettiğimiz kazanımları görmek için mücadelemizin hikayesini yazmak iyi bir yöntem. Bu yolda yanımızda yürüyen insanlardan fikir edinerek bunu yapmak etkili olabilir.

TWİTTER’DA GASLIGHTING YORUMLARI

Twitter’da kullanıcılar toksik (zehirli) ilişki deneyimlerini paylaşıyorlar ve bu paylaşımları çok sayıda kişi beğeniyor. İşte onlardan bazıları:

• Yakın dostum toksik bir ilişkiden kurtulup, güzel bir ilişkiye başladı. Öyle mutluyum ki. Hayata bakışı, gülüşü, olaylara tepkisi değişti. Güzelleşti. Kendinizi değersiz hissettiren, sizi suçlu pozisyonuna sokan, sizi kısıtlayan, güvensiz ilişkilerden kaçın. Aşk iyi gelmeli.
• Toksik bulduğum her yeri terk ediyorum müthiş bir rahatlik. Tavsiye ederim.
• C vitamini serumu, hyaluronik asit ve toksik ilişkilerden arınmak cildime çok iyi geldi.