‘Altın pasaport’: Türkiye ve dünyada yatırımla vatandaşlık alma uygulamaları hakkında neler biliniyor?

Farklı ülkeler için yatırımla vatandaşlık başvurularında danışmanlık hizmeti veren uluslararası bir şirketin internet sitesinde, ülkeler için ayrılmış sayfalar var.

Bu ülkelerden biri olarak, Türkiye’ye ayrılmış bir sayfa da bulunuyor.

Burada, Türkiye’deki programın çeşitli avantajları anlatılıyor.

Tanıtım şu cümleyle sona eriyor: “Türkiye'deki yatırımcılar için özellikle gayrimenkul rotası cazip durumda. Bu, minimum 400 bin ABD doları ve ek masraflar tutarında bir mülkün satın alınmasını gerektiriyor ve bu da Türkiye'yi piyasadaki en düşük maliyetli yatırım yoluyla vatandaşlık programlarından biri haline getiriyor.”

Son yıllarda Türkiye’de de uygulanmaya başlanan yatırımla vatandaşlık konusunda ülke içinde hem olumlu hem de olumsuz görüşler bulunuyor.

Benzer tartışmalar birçok farklı ülkede de yapılıyor.

Peki Türkiye’deki uygulama hakkında neler biliniyor? Dünyada ne tür uygulamalar mevcut? Olumlu ya da olumsuz yaklaşımların dayanakları neler?

Bu ve benzeri sorulara yanıt aradık.

‘ALTIN PASAPORT’ UYGULAMASININ ARKASINDA NE VAR?

Yatırımla vatandaşlık için ‘altın pasaport’ tanımı da kullanılıyor.

Bu, yatırımla oturum izni sağlayan ‘altın vizeden’ farklı bir uygulama.

‘Altın pasaportta’ yabancılar, belli bir miktar parayla bir ülkeye, o ülkenin istediği ek şartları da kabul edip yatırım yapıyor ve o ülkenin vatandaşlığını elde edebiliyor.

Dünyadaki yatırımla vatandaşlık uygulamaları 1980’lere kadar uzanıyor.

Özellikle Karayip ülkeleri bu konuda dikkat çekiyor.

Son yıllarda ise bu programlar büyük bir endüstri haline gelmiş durumda.

BBC Türkçe’ye konuşan, yatırım karşılığı oturum ve vatandaşlık için danışmanlık hizmeti veren, İngiltere merkezli La Vida Golden Visas şirketinin pazarlama müdürü Lizzie Edwards, yatırımcıların yabancı ülke vatandaşlığını talep etme nedenleriyle ilgili şunları söylüyor:

“Günümüzde çoğu yatırımcı kendisine bir 'B planı' arıyor. Günümüz dünyasındaki belirsizliklerle karşısında, ikinci bir ikamet veya pasaport ihtiyacı hiç bu kadar güçlü olmamıştı.

“Yatırımcıları teşvik eden nedenler farklılık gösterse de başvuruların önde gelen nedenleri arasında güvenlik amaçları, vizesiz seyahatin yaygınlaştırılması ile eğitim ve iş olanaklarını da içine alan küresel fırsatların artırılması yer alıyor."

BBC Türkçe’nin görüştüğü Altınbaş Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Milletlerarası Özel Hukuk Anabilim Dalı Başkanı Doç. Dr. İlyas Gölcüklü, bu uygulamayı savunanların, genel olarak gelişmekte olan ekonomiler için bu durumu bir fırsat olarak gördüklerini söylüyor.

TÜRKİYE’DEKİ PROGRAMIN ÖZELLİKLERİ NELER?

Türkiye’de de “yabancıların istisnai olarak Türk vatandaşlığı almasıyla” ilgili olarak 2016 ve 2017’de yapılan yasal düzenlemelerle yabancı yatırımcıların Türk vatandaşlığı almasının önü açıldı.

2017’de, vatandaşlık için asgari taşınmaz bedeli 1 milyon dolar, sabit sermaye tutarı 2 milyon dolar, asgari istihdam rakamı ise 100 kişi olarak belirlendi.

2018’de ilgili yönetmelikte bir değişiklik yapıldı ve yatırım tutarları değiştirildi.

Bu kapsamda, asgari taşınmaz bedeli 250 bin dolar, sabit sermaye yatırımı şartı ise 500 bin dolara indirildi. İstihdam rakamı ise 50 kişiye düşürüldü.

Bu düzenlemenin ardından programa ilgi arttı.

Düşürülen rakamlar 2022’de tekrar artırıldı.

Bu kez asgari gayrimenkul edinme bedeli 400 bin dolara, asgari sabit sermaye yatırımı 500 bin dolara çıkarıldı.

La Vida Golden Visas şirketinden Lizzie Edwards, bu değişikliklerin Türk vatandaşlığına talebi etkilediğini gözlemlediklerini aktarıyor:

“Hükümet, yatırım alt sınırını 250 bin dolara düşürdüğünde başvurular yüksekti. Haziran 2022’de ise minimum yatırımı 400 bin dolara çıkardılar. Bu hâlâ popüler bir program ancak artık bazılarının bütçesine biraz daha az uygun durumda.”

KAÇ KİŞİ VATANDAŞLIK ALDI? HANGİ ÜLKELERDEN İLGİ VAR?

Peki Türkiye’de yatırımla vatandaş olan yabancılara dair eldeki veriler neler?

Türkiye’de bugüne kadar kaç kişinin yatırım yoluyla vatandaşlık aldığına dair güncel bir resmi veri bulunmuyor.

İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü, ilgili yönetmeliğin Eylül 2018’de değiştirilmesinden bir yıl sonra, yani Eylül 2019’da bir açıklama yayımladı.

Bu açıklamada, aradaki bir yıllık dönemde 2 bin 611 yabancı yatırımcının Türk vatandaşı olduğu belirtildi.

Aileleriyle birlikte Türk vatandaşı olan yabancı yatırımcı sayısının ise 9 bin 962’ye ulaştığı belirtildi.

Eski İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ise 10 Mayıs 2022’de düzenlediği bir basın toplantısında bu konuda veriler paylaştı.

Soylu, 25 bin 969 yabancı yatırımcının gerekli kriterleri sağlayarak vatandaşlık kazandığını söyledi.

Bu yabancı yatırımcılardan elde edilen gelirin 7 milyar 530 milyon dolar olduğunu belirten Soylu, bu kişilerin yatırımlarının sadece emlak yatırımı olmadığını belirtti.

2019’daki açıklamada, bu yolla en çok vatandaşlık alan ülkelerin başında Orta Doğu ülkeleri yer alıyordu.

İlk onda yer alan ülkeler şunlardı: Irak (327), Afganistan (240), Filistin (170), Mısır (110), Libya (66), Lübnan (44), Saint Kitss ve Nevis Federasyonu (29), Suudi Arabistan (29), Azerbaycan (28), Pakistan (26).

BBC Türkçe, bu alandaki güncel veriler için İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü ile Türkiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) bilgi talebinde bulundu. Henüz yanıt alamadı.

TÜİK’in 2022 yılına ilişkin konut satış istatistiklerine göre, ülke genelinde geçen yıl yabancılara 67 bin 490 konut satıldı.

Bu dönemde Türkiye'den en çok konutu 16 bin 312 adetle Rus vatandaşları aldı. Konut alan Rus sayısında yüzde 203,2 artış oldu.

Rusları 8 bin 223 adetle İranlılar, 6 bin 241 ile Iraklılar, 2 bin 705 ile Almanlar, 2 bin 702 ile Kazakistan uyruklular takip etti.

Ukraynalıların aldığı konut satış adedi ise yüzde 106,6'lık artışla 2 bin 574'e yükseldi.

Konut satışlarının hepsi, yatırımla vatandaşlık için yapılmıyor.

Bununla birlikte inşaat sektörü temsilcileri, vatandaşlığın bu satışlar içinde önemli bir yer tuttuğunu savunuyor.

Doç. Dr. İlyas Gölcüklü de “Yatırım yoluyla vatandaşlığın kazanılmasında çeşitli seçenekler olmasına karşın gayrimenkul alımı, Türkiye’de de dış sermayeyi cezbetmek için en sık uygulanan metottur” diyor.

Gölcüklü, TÜİK verilerine göre konut alımında son yıllarda ülke sıralamasının değiştiğini belirtiyor ve “Rusya-Ukrayna Savaşı da nazara alındığında Rusya vatandaşlarının, Türkiye’de konut alan yabancılar listesinde son dönemlerde zirveye çıkmasına da şaşırmamak gerekir” diyor.

La Vida Golden Visas şirketinin pazarlama müdürü Lizzie Edwards, kendi şirketlerine yatırımla Türk vatandaşlığı için başvuranların ülkelerine dair sorumuza şu yanıtı veriyor:

“Türkiye'nin yoğun başvuru almasının nedenine ilişkin temel varsayım, ülkenin Orta Doğu'ya yakınlığının yanı sıra kültürel ve dini benzerlikleri. Türkiye aynı zamanda, AB ve Karayipler'deki birçok yatırımla oturum ve vatandaşlık programına başvururken ne yazık ki çeşitli sınırlamalar ve yaptırımlarla karşı karşıya kalan İranlı, Rus, Iraklı ve Afgan yatırımcılar için de cazip hale gelmiş durumda.”

ELEŞTİRİLER NELER?

Türkiye’de de dünyada da yatırımla vatandaşlık programını savunanlar olduğu gibi eleştirenler de var.

Bu konuda dünyadaki tartışmaları aktaran Doç. Dr. İlyas Gölcüklü, “yatırımla vatandaşlığın Avrupa Birliği hukukunda vatandaşlığın metalaştırılması olarak yorumlandığını, vatandaşlığın adeta alınıp satılabilen bir ticari mala dönüştürüldüğünü ve bunun da tartışmalara sebep olduğunu” söylüyor.

Gölcüklü, “Piyasaların dayatması sonucu geliştirilen yumuşak kıstaslarla vatandaşlığın tanınması, vatandaşlığın tanımı ve özü ile tam anlamıyla uyuşmamaktadır. Gerçekten de vatandaşlık, vatandaşı olunan devletle hukuki ve siyasi bağ ile bağlılığı ifade eden ulusal bir kavramken, adeta ulus üstü vatandaşlık yaratan yatırım yoluyla vatandaşlıkta bu niteliklerin varlığından kolayca bahsedilemez” diyor.

Türkiye Barolar Birliği (TBB), Haziran 2022’de, yatırımla Türk vatandaşlığı kazanılmasını düzenleyen yönetmeliğin yürütmesinin durdurulması ve iptali için dava açtı.

Uygulamanın Anayasa’ya aykırı ve kanuni dayanaktan yoksun olduğunu öne süren TBB, bunu ayrıca “vatandaşlık kavramını soyutlaştırmakla ve özünden uzaklaştırmakla” suçladı.

Danıştay’ın ilgili dairesi, talebi oy çokluğu ile reddetti.

Dünyada yatırımla vatandaşlığa yöneltilen eleştiriler arasında suçlulara hareket alanı açması, kara parayı aklamayı kolaylaştırması ve konut fiyatlarını yükseltmesi iddiaları da bulunuyor.

Türkiye’de de hem son dönemdeki konut fiyat artışları hem de yakalanan bazı yabancı suçluların Türk vatandaşlığı almış olması nedeniyle benzer eleştiriler dillendiriliyor.

Bazı ülkelerin son yıllarda bu programlarını gözden geçirdikleri de görülüyor.

Avrupa Komisyonu son yıllarda hazırladığı raporlarla, yatırımla vatandaşlığın güvenlik, kara para aklama, vergi kaçırma gibi konularda kaygı yarattığını bildiriyor.

Eleştiriler ardından Kıbrıs 2020’de, Bulgaristan ise 2022’de altın pasaport uygulamasına son verdi.

Uygulama kaldırılmadan önce en çok başvurunun Rusya, Çin ve Ukrayna'dan geldiği Kıbrıs’ta, birçok suçluya pasaport verildiğinin ortaya çıkması büyük bir tartışmaya neden oldu.

Komisyon bu uygulamayı sürdüren Malta’ya eleştirilerde bulunuyor.

Altın Pasaport dışında, yatırımla oturma izni imkânı sunan ‘altın vize’ uygulamasında değişikliğe giden ülkeler de oldu.

İrlanda ve Portekiz ‘altın vize’ uygulamasını 2023’te kaldırdı.

Portekiz hükümetinin aldığı kararda ülkedeki konut sorunu önemli rol oynadı.

İngiltere de 2008’de yürürlüğe koyduğu, hızlandırılmış oturum hakkı sağlayan Tier 1 yatırımcı vizesini kara para aklama ve dolandırıcılığın önüne geçmek amacıyla geçen yıl kaldırdı.

Öte yandan Macaristan hükümeti ise 2017’de sona erdirdiği altın vize uygulamasını yeniden başlatmaya hazırlanıyor.

Doç. Dr. Gölcüklü, Türkiye’deki yatırım alt limitinin yükseltilmesinin olumlu bir adım olduğunu ancak başka düzenlemelere de ihtiyaç olduğunu savunuyor:

“Kanada, İngiltere, Almanya gibi gelişmiş ülkeler, salt belirli bir miktar yatırımla yetinmeyerek, öncelikle oturum izni verip yakın gözlemler neticesinde vatandaşlık hakkı tanıyabilmektedirler.

“Vatandaşlığın ekonomik yönlerinden ayrı olarak, sosyal ve politik sonuçlarını da dikkate alarak imkândan yararlanacak kişilerin belirli bir süre Türkiye Cumhuriyeti’ne entegrasyonu, belirli bir süre oturum izniyle takip edilmesi, yatırım asgari tutarlarının daha da artırılması, gelen paranın kaynağının takibi vb. ek şartların da getirilmesinin Türkiye Cumhuriyeti’nin ve de tüm vatandaşlarımızın menfaatleri için daha iyi olacağı kanaatindeyiz.”

Elde somut bir veri bulunmamakla birlikte, TÜİK’in son aylardaki konut satış verilerinde, yabancılara konut satış oranının düşüşte olması, yatırımcı yabancıların vatandaşlık başvurularında bir azalma anlamına gelebildiği şeklinde yorumlanıyor.

Doç. Dr. Gölcüklü gelecekte ise bunun değişebileceği kanısında:

“Kanaatimizce güncel limitin 400 bin dolar olması ve artış gösteren kur etkisi nedeniyle yatırım yoluyla vatandaşlığa olan ilginin eskiye nazaran şimdilik azalıyor olması beklenen bir durumdur ancak savaşlar, iklim değişikliği vb. sebeplerle Türkiye Cumhuriyeti’ne doğru ek göç dalgalarına bağlı olarak bu ilgi zamanla artış da gösterebilecektir.”