Bor umuduna darbe

Avrupa Birliği (AB), dünya bor rezervlerinin yüzde 70’inden fazlasına sahip olan Türkiye’nin itirazlarına karşın, boru “üremeye olumsuz etkili toksik madde” listesine aldı. Türkiye, AB’ye bor ihracatının yüzde 70’ini olumsuz etkileyecek kararla ilgili Dünya Ticaret Örgütü’nde (DTÖ) dava açmaya hazırlanıyor.

Daha önce 2 kez DTÖ yaptırımlarına maruz kalan Türkiye, ilk kez DTÖ’ye şikâyette bulunurken, bunun AB aleyhine olması da ayrıca önem taşıyor.

AB’nin bu kararının Türkiye’nin AB dışındaki ülkelere de ihracatını olumsuz etkilemesi bekleniyor.

AB Komisyonu, 2000 yılında, ‘bor’u söz konusu direktif kapsamında incelemeye aldı. “Üremeye olumsuz etkili toksik madde” olduğu gerekçesiyle 2 sayılı listede yer almasına ilişkin direktifi de, 9 Haziran 2008’de kabul etti. AB’nin söz konusu kararı, 15 Eylül’de Topluluk Resmi Gazetesi’nde, 20 gün sonra yürürlüğe girmek üzere yayımlandı.

Şimdi Türkiye, AB’nin kararını, “bilimsel temellere dayanmadığı ve ticarette teknik engel oluşturmaya yönelik olduğu” gerekçesi ile DTÖ nezdinde dava etmeye hazırlanıyor. Bu konuda bir avukatlık firması ile anlaşmalar tamamlanmak üzere.

AB’nin bu kararı alırken, fareler üzerinde yapılan deneylere dayandığı, oysa borun doğrudan tüketime sunulan bir madde olmadığına dikkat çekiliyor. Yoğun olarak deterjan, cam, seramik gibi sektörlerde, az miktarda da enerji sektöründe kullanılan ‘bor’un, söz konusu ürünler aracılığı ile insana bulaşmasının mümkün olmadığı vurgulanıyor.

AB’nin söz konusu kararı nedeniyle, bor ihracat pazarının yüzde 50 olumsuz etkilenmesi ve en az yıllık 50 milyon dolar ihracatta kayıp yaşanmasının söz konusu olduğu belirtiliyor.

Ayrıca, direktif uyarınca, bor ve türevleri, içeriğinde yüzde 5.5’ten fazla bor ve türevleri bulunan ürünlerin ihracatında ambalajın üzerinde “üreme sağlığı üzerinde etkili toksik madde” ibaresi ile kuru kafa ve çapraz kemik işaretlerinin yer alması olumsuz etki yaratacak.

Dünyada 4 milyar ton bor rezervi var. Bunun yüzde 72’si Türkiye’de. Bor kimyasallarının yüzde 95’i cam, seramik ve deterjan sektörüne satılıyor. Bu yıl, 500-600 milyon dolar düzeyinde gerçekleşmesi beklenen bor ihracatının 130-140 milyon doları AB’ye yönelik olacak.

Türkiye: Bilimsel temellerden uzak

Türkiye, ‘bor’u AB ve DTÖ platformlarında savunurken, bilim adamlarından, toksikologlardan aldığı verilere dayanarak, normal kullanım şartlarında borun insan sağlığına doğrudan olumsuz etkisinin olmadığını savundu. Yapılan epidomolojik çalışmaları örnek gösteren Türkiye’nin tezinde, bor üretiminde çalışan ve doğrudan bora maruz kalan insanların kan ve idrar örneklerinde, AB’nin doğrudan bor enjekte ettiği farelerde, köpeklerden yola çıkarak öngördüğü düzeylerde bora rastlanmadığı anlatıldı. Çin, ve ABD’de yapılan ve borun insan sağlığı üzerinde olumsuz etkisi olmadığını gösteren çalışmalar da sunuldu.

DTÖ kurallarına göre, ülkeler, insan sağlığı ve hayatı söz konusu olduğunda, gerekli gördükleri önlemi, “ticareti gereksiz yere kısıtlamadan” alma hakları bulunuyor. Ancak, AB’nin aldığı kararın bilimsel temele dayanmadığı, kararda belirtilen hususların riskle orantılı olmadığı değerlendirildiğinde, “AB’nin, Türkiye’nin ticaretini gereksiz kısıtladığı” ve “teknik engel yarattığı” düşünülüyor.