Sperm bankalarına Türk talebi

Sperm bankası geçen haftanın gündemi en çok meşgul eden konusuydu. Çocuklar babasız mı büyüsün, kadınlar özgürlüklerini ilan mı etsin derken hep birlikte konuyu tartışmaya başladık. Destekleyenler de oldu, eleştirenler de. Ancak tartışma genellikle bekâr kadınların evlenmeden çocuk sahibi olmasının etik olup olmadığı yönüne kaydı. Sperm donörlerinin babalık hakları da en çok konuşulanlar arasındaydı. Unutulan şey ise çocuk sahibi olamayan ailelerin bu yönteme başvurma ihtiyaçları. Biz de hem sperm bankası ile ilgili bilgi almak hem de bu tartışmalara farklı bir bakış sunmak için merkezi Danimarka’da bulunan, dünyanın en büyük sperm bankası olan Cyrobank’ın kurucusu ve direktörü Oli Schou’ya yönelttik sorularımızı. Son birkaç yıldır merkeze başvuran bekâr ve kariyer sahibi kadınların yüzde yüz arttığını söylerken başka bir yöne de dikkat çekti Schou: “Evli ve çocuğu olmayan kadınların başkasıyla yatması mı etik?” Bununla birlikte İngiltere Döllenme ve Embriyoloji Kurumu (HFEA), İngiliz yasalarına göre donörlerin baba olmadıklarını, sadece “donör” olduklarının altını çizdi.

Fiyatı kalitesine göre değişiyor

Avrupa’nın pek çok yerine sperm gönderen Cyrobank, şu an Türkler de dahil çocuk sahibi olamayan kadınların hayallerini gerçeğe dönüştürüyor. İhtiyaç sahibi aile ve kadınlara ayda 1000 ila 1500 arası sperm gönderimi yapıyor. Bazı ülkeler spermlerin sahibinin bilinmesi bazıları ise tam tersi koşulla kabul ediyor. Çünkü bazı ülke yasalarına göre çocuk babasının kim olduğunu öğrenmek isterse kimliği söylenmek zorunda.

Söz konusu merkezin internet sayfasında donörlerin bir listesi var. Her donörün ırk, etnik köken, göz rengi, saç rengi, kilosu, boyu, mesleği, kan grubu gibi özellikleri sıralanıyor. Ayrıca yine her donör kendisi için detaylı bir profil de hazırlanmış; konuştuğu diller, mezun olduğu okul, alkol ve sigara kullanımı, favori hayvanı, rengi, yemeği, arabası, yaptığı sporlar, çaldığı müzik aletleri burada anlatılıyor. Fotoğrafları görmek mümkün değil, ancak bazı donörler çocukluk fotoğraflarını veriyor.

Cyrobank’e başvuran donörler önce geniş bir check-up’tan geçiriliyor. Başta HIV ve hepatit olmak üzere pek çok teste tabi tutuluyor. Yaşları 18’le 45 yaş arasında değişen donörlerin aldığı para ise her boşalma için 32 Avro. Ancak spermlerin kalitesi göz önüne alındığından verilen örneklerin yüzde 25’i kabul edilerek, donduruluyor.

Spermlerin fiyatı 55’le 1100 Avro arasında değişiyor. Fiyat farkı spermin yumurtayı dölleme kapasitesine, çeşitli işlemlerden geçirilip geçirilmediğine ve bazı ülkeler için donörün ismini verip vermemesine bağlı. Cyrobank’in kayıtlı ortalama 100 donörü var. Bugüne dek şirketin verdiği spermlerle doğan 14 bin çocuk var. Yani bu 14 bin çocuğun babası bu 100 donör. Schou, dünya çapında ise dondurulmuş spermlerle doğan çocukların sayısının milyonların üzerinde olduğunu söylüyor.

Cyrobank’a genellikle aileler çocukları olmadığında başvuruyor. Öte yandan son yıllarda bekâr kadınlarda yüzde 100 artış olduğunu vurgulayan Schou, kariyer sahibi kadınların erkek arkadaş bulamadıkları için çocuksuz kalmak yerine dondurulmuş spermle hamile kaldıklarını da anlatıyor. Çeşitli dini gruplardan tepkiler geldiğini ancak bu konuda bilinç yaratmak için paneller düzenlediklerini söylüyor Schou. “Evli kadınlar çocuğu olmuyorsa başkasıyla mı yatsın?” diyor. Türkiye’de yasak olduğu için satın alınan spermlerin dölleme işlemi için doğrudan KKTC’ye gönderildiğini anlatıyor.

100 çocuğu olan erkekler var

Donörlerin bir kısmı çocuk sahibi olmak isteyenlere yardımcı olmak amacıyla, kimisi içgüdüsel olarak soyunun devamı için, kimisi de maddi nedenlerle bu yola başvuruyor. Schou, tercihlerin kimi zaman çok farklı olabildiklerini de bakın nasıl anlatıyor: “Bir adam, pek çok kadın tarafından tercih ediliyordu. Biz de nedenini bir türlü anlamamıştık. Bazı bilgilerin altına el yazısıyla fikirlerini yazıyor donörler. Bu kişinin kâğıda ‘God Bless America’ (Tanrı Amerika’yı korusun) yazdığını fark ettik. Kadınlar bu yüzden çok talep gösterdi bu donörün spermine.”

Bazı ülkelerde aynı sperm örneğiyle döllenen yumurtaların bir sınırı var. Ancak bazılarında böyle bir sınırlama koyulmuyor. Örnekse, Cyrobank’a sperm donörlüğü yapan bir adamın dünya üzerinde 100 çocuğu bulunuyor. Ama her ülkede yasal sınır aynı değil. Örneğin İngiltere’de sınır 10’ken, Hollanda’da 25, Fransa’da 5, Norveç’te 6’yla sınırlı. Bununla birlikte bazı ülkeler sadece kimliği belli donörleri kabul ederken bazıları özellikle kimliği belli olmayanları tercih ediyor.

Eşleriyle beraber başvuranlar kadınların talepleri genellikle kocalarına benzeyen bir çocuk yönünde oluyor. Ancak tek başına başvuran kadınlar hayallerindeki erkeklere benzemesini istiyorlarmış çocuklarının. Bruce Willis, Brad Pitt gibi... Schou, bu konuda artık çok fazla talep olduğu için donörlere verilen fiyatların yükseltildiğini de belirtiyor.

Donörün yasal hakkı yok

İngiltere’de yapay döllenme, sperm donörlüğü gibi sağlık hizmetlerinin kaydını tutan HFEA’dan aldığımız bilgiye göre ise 2006 yılında toplam 307 donörün kaydı var. Ancak önemli olan sayının donör değil, kullanıma hazır sperm olduğunu belirten HFEA yetkilisi Paula Woodward, bazı donörlerin sadece bir kereliğine bazılarının ise sürekli sperm verdiğini anlatıyor. Örneğin kardeşinin çocuğu olmuyorsa onlar için veriyor ama bir daha sperm vermiyor. İngiltere’de her yıl bu yolla 2 bin doğum oluyor. İngiliz yasalarına göre spermin sahibi çocuğun babası değil sadece donör olarak göründüğü için yasal olarak hiçbir hak talep edilemiyor. İngiltere’de anne asla donörün kimliğini öğrenemiyor, buna karşılık 18 yaşından sonra her çocuk isterse biyolojik babasının kimliğini öğrenebilme hakkına sahip. Eskiden çok daha fazla tepki olduğunu ancak artık tepki almadıklarını belirten Woodward, yine de lezbiyen bir çiftin çocuk sahibi olmak istediğinde toplumun henüz bundan pek hoşlanmadığından söz ediyor.

Türkiye'den binlerce başvuru

Görüşlerine başvurduğumuz kadın hastalıkları ve doğum uzmanı Prof. Dr. Ümit Özekici, Türkiye’de sperm bankası olmamasının buna gereksinim duyan çiftlerin çocuk sahibi olmasına engel oluşturduğunu ifade ediyor. Özekici’ye göre her yıl birkaç bin çift sperm bankalarına başvurmak için yurtdışına gidiyor. Prof. Dr. Özekici, Türkiye’de kurulacak bir sperm bankasının böyle bir gereksinimi karşılayabileceğini belirtirken geçmişte ve günümüzde birtakım girişimlerin gerçekleşmesine karşın hiçbir siyasi parti ya da kuruluşun konuya toplumsal, dini, gelenek ve göreneksel, yasal nedenlerle öncülük etmek istemediğini vurguluyor. Bu yüzden de yasa tasarısı olarak gündeme gelemediğinden söz ediyor.

Son yıllarda internet ve medya kanalıyla dünyanın her yerinde bu amaçla çalışan merkezlere çiftler doğrudan başvuruda bulunabiliyor. Türkiye’de hâlâ yasal olmadığı için de dölleme işlemi tercihe göre KKTC’de uygulanabiliyor.