Güvenlik madende yok, sözleşmede hiç yok

İki toplu iş sözleşmesi arasında en önemli farklardan birini işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda yapılması gerekenler oluşturuyor. İki büyük sendikadan Soma’da örgütlü olanın son toplusözleşmesinde iş emniyeti ve işçi sağlığı bakımından yalnız ve yalnız işçilerin yükümlülükleri alt alta konulmuşken, TTK’de örgütlü sendikanın son sözleşmesinde işverenin yapması gerekenler ayrıntılı bir şekilde tarif ediliyor.

Madencilik işkolunda örgütlü en çok üyeye sahip iki sendika ve bu sendikaların yaptığı son toplu iş sözleşmeleri, doğru bir sendikal modelin, özellikle madencilik gibi ölümlü iş kazalarının çok yaşandığı bir alanda olmazsa olmaz bir unsur olduğunu bir kez daha gözler önüne serdi.

Soma’da örgütlü Türkiye Maden İşçileri Sendikası ile kamuda örgütlü Genel Maden İşçileri Sendikası’nın son toplu iş sözleşmeleri, nedeni ne olursa olsun iki sendikal yapı arasındaki farkı da ortaya koyuyor. Ancak daha da önemlisi, Genel Maden İş Sendikası (GMİS) Başkanı Eyüp Alabaş’ın söylediği gibi bu işçiyi koruyacak asıl gücün, yasal mevzuatın uygulanmasından kurallara uyulup uyulmadığını denetleyecek işçi temsilcilerine sistemin doğru çalışmasını sağlayacak işçinin kendi gücü... Toplusözleşmenin birinci amacı da ücretler değil, işçi sağlığının korunması...

Her iki sendikanın toplu iş sözleşmesi benzer maddelerden oluşsa da benzer konularda konulan hükümler ciddi farklılıklar içeriyor. GMİS sözleşmesinde birkaç madde halinde yer alan işçi sağılığı ve işyeri güvenliği konusunda işverenin uyması gereken yasa, tüzük, yönetmelik ve talimatnameler ayrıntılı bir şekilde anlatılıyor.

“İşveren; mevzuat hükümleri gereğince her işyerinde işçilerin sağlığı ve güvenliğini korumak için gerekli tedbirleri almak, literatür ve teknolojik gelişme düzeyine uygun bir biçimde işyeri ve çalışma koşulları da göz önüne alınarak ‘Korunma Teçhizatı Yönergesi’nde belirtilen korunma araç ve gereçlerini bulundurmak ve vermek zorundadır” ile başlayan ve onlarca maddeyi içeren toplusözleşmenin en dikkat çekici noktalarından birini, işverenin tüm bunları yaparken, işçi sendikasının da gerek işbirliği yapmak gerekse denetimi sağlamak amacıyla bu konuda temsilci atayacağı ve bu temsilcinin mutlak surette işbirliği içinde çalışacağı belirtiliyor.

Sözleşmede, güvenlik önlemlerinin alınması bölümünde, işçi sağlığına zarar verebilecek ölçüde toz meydana getiren kuru çalışma sistemi tamamen terk edilerek, tozlu ayaklarda tozla mücadelenin yoğunlaştırılacağı, işçiye zarar vermeyecek sulu çalışma sisteminin sağlanacağı, bu konuda işverenin kendi bünyesinde teknolojik bakımdan teşkilatlanarak yönergesinde belirtilen esaslara göre çalışacağı, sözleşme ile güvence altına alışmış.

Ayrıca sözleşmede, kendi kendine yanma özelliği olan kömür damarlarında nasıl bir çalışma uygulanacağı, işyerinin nasıl dizayn edileceği bile belirlenmiş durumda.

Diğer sözleşmede neler var diye merak ettiğimizde karşımıza çıkan tek madde ve oradan da yalnız ve yalnız işçilerin yapması gereken noktaların yer aldığını gördük. 3. bölüm 36. maddede İş Emniyeti ve İşçi Sağlığı Bakımından İşçilerin Yükümlülükleri başlığı altında;

* Kendisine verilen istihsal, imalat ve teknik emniyet malzemesini, teçhizatını ve makineleri usulüne uygun olarak kullanmak.

* İş esnasında gerek kendileri ve gerekse arkadaşları için tehlike yaratabilecek her türlü ihmal ve dikkatsizlikten kaçınmak.

* İşyerinde gördükleri tehlikeli herhangi bir halden, alet ve makinelerdeki noksan ve arızalardan hemen en yakın amirini ve ilgilileri haberdar etmek.

* Her ne suretle olursa olsun, işyerinde yangına sebebiyet verebilecek hareketlerde bulunmamak, yangın başlangıcı veya yangın vukuunda keyfiyeti itfaiyeye ve ilgililere haber vermek.

* Gerek kendilerinin ve gerekse işyerinin temizliğine riayet etmek.

* İşçiler işveren tarafından kendilerine verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda özellikle; makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını doğru şekilde kullanmak...

İş güvencesi olan işçi madene girmez

Uzmanlar ve sendikacılara göre, işçileri karşı karşıya kaldıkları olumsuzluklardan koruyacak öncelikli güç, işçilerin yine kendisi

Deneyimli uzman ve sendikalacılara göre, son günlerde dillendirilen ‘çıkardığımız kömür sıcaktı ama kimse dinlemedi, çalışmaya devam edildi... Gaz oranı yüksekti ama havalandırılıp kömür çıkarılmaya devam edildi’ ifadelerin çaresizliğinin nedeni işçinin kendisini savunacak güçlü bir yapıdan mahrum olması.

“Madendeki toplu sözleşmelerde birincil öncelik ücretler değildir. Ücretler ikinci hatta üçüncü sırada yer alır. Hele hele yeraltında çalışan işçilerin olduğu madenlerde bu iki kere iki dört kadar nettir” diyen GMİS Başkanı Eyüp Alabaş, toplu sözleşmelerde ele alınması gereken birincil önceliğin işçi sağlığı ve iş yeri güvenliği olduğunu dile getirdi. Ardından sağlanması gereken unsurun iş güvencesi olduğunu anlatan Alabaş’a göre, bu iki unsur sağlandıktan sonra ücretler konuşuluyor ancak. Zira böyle olması durumunda madende herhangi bir aksilikten şüphelenen ve bu şüphesini gerekli yerlere ileten madenci, uyarılara karşın herhangi bir önlem alınmayan madene girmek zorunda kalmaz. Isı yükselmeye devam ettiği halde kimse o madencileri çalışmaya zorlayamaz... Ne yazık ki iş güvencesi sağlanmayan işçi, işini kaybetmemek için öne sürülen tüm koşulları kabul etmek zorunda kalır.

Bir ay önce TTK’nın Amasra’da bir ayakta maden tehlikesi meydana geldiği için işçilerin üç vardiya çalışmadığını, durumun netlik kazanmasının ardından işçilerin yeniden çalışmaya başladığını anlatan Alabaş, benzer bir durumun da Armutcuk’ta meydana geldiğini dile getirdi. Orada da benzeri bir olay nedeniyle işçilerin bir vardiya çalışmadıklarını söyleyen Alabaş, önemli olanın iş kazası kültürünün geliştirilecek bir yapının oluşturması olduğunu ifade etti.

Özellikle üretim baskısı olan özel işletmelerde işçiyi ancak ve ancak işçinin kendisinin koruyabileceğini dile getiren uzman ve sendikacılar, bunun da güçlü işçi örgütleriyle mümkün olacağında hemfikirler.