Fatih Altuğ'dan 'Kapalı İktisat Açık Metin'

Eleştiriye ‘açık’ davet
 
Fatih Altuğ, Selim İleri’nin ‘Kapalı İktisat’ öyküsünü derinlemesine ve etraflıca ele alarak modern eleştirinin önemli örneklerinden birini kaleme aldı: Kapalı İktisat Açık Metin. Kitabın ilk kısmı Fatih Altuğ’un sözlük formunda hazırladığı “Açık Metin”den oluşuyor. “Açık Metin”e başlarken Altuğ bize ‘Kapalı İktisat’la karşılaşmasının ve çalışmalarının bir parçası olmasının hikâyesini anlatıyor. Selim İleri’nin bu öyküsünün hikâyesini de satır aralarında anlıyoruz. Altuğ ilk sayfalardan Kapalı İktisat’a dair “Selim İleri’nin ‘Kapalı İktisat’ı, kendini başka metinlere ve mecralara açan, bu metin ve mecraların özel bir halitası olarak vücut bulan, onlarla örülen bir metin olduğu kadar olay örgüsünün asal hareketleri de açılıp kapanmalara dayanıyor” diyerek bir çerçeve belirlerken bu çerçevenin ne kadar geniş tutulması gerektiğini ve kendini aştığını da dile getiriyor.

Bir edebi metnin kendisiyle ve kendisi dışında kalan “şeyler”in tümüyle ilişkili olduğunu; sadece “ilişkilenmek”le kalmayıp “kendi oluş” hâline varmasını sağlayanın aslında kendini odağa almamak, sürekli başka bir noktayı işaretlemek ve o gösterilen yerler çoğaldıkça tam da işaret edilmeyen yerde olmakla belirlenmek, saklanmadan görülmemek ve görülen noktalardan bir harita çıkarmak bu çalışmada Fatih Altuğ’un ‘Kapalı İktisat’ için yaptığı. Aslına bakılırsa bir metni bu kadar iyi anlayabilmek ve tam da kendisini kurduğu yerden ona dair eleştiriyi kurabilmek muazzam bir incelik ve görü istiyor. ‘Kapalı İktisat’ın kendisi de, üzerine yazılmış “Açık Metin” de mütemadiyen kendinden -nispeten- gayri olanı göstererek -kısmen- onda zuhur ediyor.

“Açık Metin” Kapalı İktisat’a dair bir sözlük ya da bir harita olma özelliği -de- taşırken bununla kalmıyor. Çalışma bize Kapalı İktisat metninin psikolojik biyografisini de sunuyor. Metinde leitmotif gibi işleneyazmış lakin üstüne gidilmemiş, atmosferin tamamına sinmiş duygu dalgalanmaları “Açık Metin”de yerini alıyor (bkz. Çöküntü, s. 22, 23). Bunları da tek bir tarafıyla okumayı ve algılamayı kabul etmiyor Altuğ, tarihsel, toplumsal ve sosyal boyutlarıyla ele alıyor; mecaz ve ilk anlamlarıyla ayrı ayrı yerlere oturtuyor fakat metnin gücünü ortaya koyan bir faktör olarak bu farklı algılamanın faklı bağlamlarda bir bütün oluşturmasının da altını çiziyor.
 
KÖKLERİN PEŞİNDE

“Açık Metin”de dikkat çeken başka bir özellik ise mekânların, kitapların, yazarların, dergilerin, gazete haberlerinin, ideolojilerin ve döneme damgasını vurmuş belirleyici, etken durumların o zamanki anlamıyla bugünkü anlamını yan yana getirip farkları ve aynılıkları görmemizi sağlaması. ‘Kapalı İktisat’ı bir ağaç gibi ele almamızı, köklerinin peşinden gitmemizi, filizlenip yetiştiği toprağın analizini, yapraklarının nereye uzandığını ve hatta gölgesinde kimlerin serinlediğini bile anlatıyor Fatih Altuğ. Bu iz sürücülük eleştiİnin nasıl olması ve nasıl çalışması gerektiğine dair de ufuk açan nüveler veriyor okurun eline. Kendini hiçbir şeyden münezzeh kılamayacağını, hayatın tam ortasında üstelik sabit bir yerde durmaktan kaçınarak sürekli bir akış ve kendini tekrardan uzak bir devinim içinde olması gerektiğini, metni ancak böyle tersyüz edebileceğini, metnin bir parçası olurken sınırlarını korumasının mecburiyetini de hatırlatıyor.

Kendi içinde de bölümlere ayırabileceğimiz “Açık Metin”, illüstrasyon okumalarında ‘Kapalı İktisat’ın karakterlerinin toplumsal bellekten etkilendikleri bir psikanaliz okumaya da imkân veriyor. Burada taşların yerine oturduğu, açıkların kapandığı ya da yeni açık alanların yaratılarak başka okumalara okurun çağırıldığı görülüyor. Kitabın son bölümü ‘Kapalı İktisat’ın tamamını içerirken Fatih Altuğ kitapla ilgili verdiği söyleşide dediği gibi: “Okuru metne hazırlıyor.” Metnin parçalanmış yekpareliğinden sonra bambaşka gözle ve bir dedektif edasıyla kişisel ‘Kapalı İktisat’ okuması yapmak kaçınılmaz oluyor.

Altuğ, Selim İleri’nin 1980 Darbesi’nden hemen önce yayımlanmış ‘Kapalı İktisat’ını parçalayarak birleştiriyor. Altuğ’un yaptığı Kapalı İktisat’tan bir yapboz meydana getirip parçaları birleştirmekle de sınırlı kalmıyor; parçaların birleşmesini sağlayan iki parça arasındaki boşlukları dolgulayarak yekpare bir eserin oluşmasını sağlıyor ve elbette bundan sonrası için bir sınır çizmeden, yeniden ve başka türlü parçalanıp birleştirilmeye hazır olduğunu belirterek yani farklı okumaların kapılarını da aralayarak okuru; eleştirmeni, metne etken bir göz olarak görmeye davet ediyor. Tıpkı ‘Kapalı İktisat’ın davet ettiği gibi.

Kapalı İktisat Açık Metin / Fatih Altuğ / Everest Yayınları / 166 s.