Zen bahçesinde iki bilge

Geçen yüzyılın sıra dışı bestecilerinden John Cage ile çağdaş sanatın önde gelen isimlerinden Sarkis’i farklı bir bağlamda galeri ortamında buluşturan, Sarkis’in “Cage/Ryoanji Yorumu” başlıklı sergisi ARTER’de açıldı. Küratörlüğünü Melih Fereli’nin üstlendiği sergi, kurumun Sesli Dizi başlığı altında gerçekleştirmiş olduğu sergilerinin ikincisi.

Görme ve işitme eylemleri üzerinden vücut bulan sergi, sanatta rastlantısal olma haline ve sessizlik düşüncesine büyük önem veren iki sanatçıyı düşünsel bir platformda buluşturarak çoklu bir algı dünyası yaratıyor. Resim, mimari, müzik, akustik, ses yerleştirmesi gibi farklı disiplinler üzerinden hayat bulan serginin çıkış noktasında Sarkis ve Cage’in Kyoto’daki ünlü Zen bahçesi Ryoanji’yi ziyaret etmeleri yatıyor.

Cage 1950’li yıllarda sessizlik düşüncesi üzerine kafa yorduğu dönemde Zen Budizmi ile de ilgilenmeye başlamıştı. Sanatçı bu ilginin sonucunda 1962 yazında Ryoanji’ye gider. Taşları ile de ayrı bir öneme sahip olan bu Zen bahçesine Sarkis’in yolu ise 1994 yılında düşer. Gerçek hayatta birbirleriyle hiç karşılaşmamış olan iki sanatçı, sözünü ettiğimiz bahçeden benzer biçimde etkilenir.

Zen bahçesiyle ruhani bir yakınlık geliştiren Cage mekândan aldığı ilhamla 1983’te obua sanatçısı James Ostryniec için bahçe ile aynı ismi taşıyan “Ryoanji”yi besteler. Besteci şansa bağlı müdahalelerle (I Ching) rastlantısal bir estetik çerçevesinde yazmış olduğu bu eserin sonraki yıllarda solo flüt için de bir uyarlamasını yazar.

Sarkis, “Ryoanji”yi ilk kez 2011’de dinler. Eserin solo flüt versiyonunun notalarını ise “çizgilerin ve kaligrafinin boş bir sayfa üzerindeki dansı” gibi değerlendirir. ARTER’deki sergide parmak izleriyle seyirciye 3 ayrı Ryoanji yorumu hazırlayan Sarkis kâğıtlara her “dokunuşunu” ayrı bir ses olarak değerlendirir.

Kaligrafinin yanı sıra Cage ve çağdaşlarının sıklıkla yararlandığı grafik notasyon tekniğine de göz kırpan 96 paftadan oluşan “Cage, Ryoanji, flüt partisyonu” isimli çalışmada Sarkis parmak izleriyle müziği ve sessizliği yorumladığı bir dünya yaratır.

Sergide yer alan “Ryoanji yorumu opus 2, Kyoto” ve “Ryoanji’den ilhamla” başlığını taşıyan çalışmalarda ise geçmişi yüzyıllar öncesine dayanan Ryoanji Zen bahçesinin mimari planını kendine özgü bir estetik içinde yorumlar.

Sergi salonunun 3 farklı noktasına yayılarak triptik bir yapıt edasıyla bizi selamlayan bu 3 eser ile organik bir ilişkide bulunan müzik ise serginin bir diğer sacayağını oluşturur. İki farklı kültürün müzikal enstrümanlarını Kudsi Erguner (ney) ve Jean-François Lagrost’un (şakuhaçi) yorumu üzerinden dile getiren bu müzik eseri Sarkis’in parmak izleri ile yapmış olduğu eserin doğaçlama bir yorumu niteliğindedir.

İki enstrüman arasındaki diyalog izleyicileri Japon ve Türk kültürlerinin iki ilahi enstrümanına kulak vermeye davet eder. 15 dakika uzunluğundaki eser müzisyenlerin yoruma dayalı bireyselliklerini bir kenara bırakıyor olmalarıyla da dikkat çeker.

Cage’in müzikal yaratısından yola çıkan ara duraklarda ise resimsel bir yoruma dayalı bir dışavurumu dillendiren bu sergi üçüncü aşamasında yeniden müzik okyanusuna açılıyor. Müzikal yorumun yan rolde olduğu sergide farklı disiplinlerden gelen çok katmanlı bir algısal dünya yaratılıyor.

Sergi kapsamında Kudsi Erguner ve Jean-François Lagrost’un Sarkis’in işlerinden hareketle gerçekleştirecek oldukları “canlı yorum” bugün ve Pazar günü saat 18.00’de ARTER’de dinlenebilir.