Sevgili okurlarım, aklımda, çocukluğumdan beri bir türlü çözemediğim bir insan ve toplum sorunu var: İnsanlar arasındaki hiyerarşiyi ne belirliyor:
Kaba kuvvet mi?
Politika mı?
Gelenekler mi?
Yasalar mı?
Para mı?
Eğitim/bilgi/kültür mü?
Yaş mı?
Başarı mı?
Terbiye/nezaket mi?
Vicdan mı?
Tarih mi?

***

Biliyorum, hemen yaş gibi, eğitim gibi, aile ilişkileri gibi, zenginlik gibi, makam ve görev gibi geleneksel ölçütler akla geliyor:

Örneğin, yaşça büyük olanlar, özellikle de anne/baba/abla/ağabey, yani aile büyükleri, hiyerarşik olarak genellikle bizim önümüzdedir.
Daha çok eğitim görmüş olanlar, belli alanlardaki uzmanlar, sıradan insanlara göre, kendi alanlarında daha üst düzeyde görülürler.
Zenginler, yoksullara göre daha yukarda konumlanırlar.
Toplumu yönetenler, politikacılar, yüksek memurlar, normal vatandaşlara göre daha güçlü kabul edilirler.

***

Ama, yukardaki bu ölçütlerin hiçbiri şu sorulara yanıt vermiyor:
Sokrates mi daha güçlüdür, onu mahkûm eden sözde yargıçlar mı?
Hazreti Ali mi daha güçlüdür, onu katledenler mi?
Melikşah ve Nizamülmülk mü daha güçlüdür, onları öldürten Hasan Sabbah mı?
Bruno mu daha güçlüdür, onu yakma kararı verenler mi?
Galilei mi daha güçlüdür, onu yargılayan Engizisyon Mahkemesi mi?
Balyoz ve Ergenekon komploları dolayısıyla “Vatani görev yapıyoruz” diye hapse giren subaylar mı daha güçlüdür, onları hapse yollayan polis/ savcı/yargıçlar mı?
Savaş kararı veren politikacılar mı daha güçlüdür, savaşırken şehit olanlar mı?
Emirle insanları yargılayan ve hapse atan savcılar/yargıçlar mı daha güçlüdür, haklı olduğunu bilerek yurtdışından gelip hapse girenler mi?

***

İnsanlar arasındaki hiyerarşiyi çözemediğim gibi, yukardaki soruların getirdiği bir başka sorumluluk ve vicdan sorununu ve sorusunu da çözemiyorum:
Başka insanların hayatları ve özgürlükleri hakkında karar verme gücünü GEÇİCİ OLARAK elinde bulunduran insanlar...
Yani politikacılar, savcılar, yargıçlar, komutanlar ve benzeri GEÇİCİ güç sahipleri, başka insanların hayatları ve özgürlükleri hakkında karar verirken evrensel hukuka ve insani değerlere, özellikle de vicdanlarına ve tarihe de danışırlar mı, yoksa sadece emirleri mi yerine getirirler?
Neden?

***

BU “NEDEN?” SORUSUNUN YANITI, BELKİ DE, KİŞİLİK ÖZELLİKLERİYLE BİRLİKTE, TOPLUMDA VE SİYASETTE DE ARANABİLİR: İNSAN OLMAKTA VE DEMOKRASİ İLE DİKTATÖRLÜK ARASINDAKİ FARKTA!