Kamuoyunda uzun zamandır gündeme getirilen bir konu var. Staj/çıraklıkta geçen sürelerin başlangıç tarihinin emeklilik işlemlerinde dikkate alınması ve bu süreler için borçlanma hakkı verilmesi. Staj/çıraklar, Staj ve Çıraklık Sigortası Mağdurları Konfederasyonu altında örgütlenerek haklarını arıyorlar.  

8/9/1999 tarihinde 4447 sayılı yasayla emeklilikte kademeli yaşın getirilmesi ve emeklilik sürelerinin uzatılmasının sonucu olarak insanlar, çırak veya stajyerlikte geçen sürelerinin dikkate alınarak daha erken emekli olma taleplerini gündeme getirmeye başladılar. En son emeklilikte yaşa takılanlarla (EYT) ilgili yapılan yasal düzenleme ile 8 Eylül 1999 öncesi sigortalı olanların emeklilikte yaş haddi kaldırılmış ancak kademeli gün şartı korunmuştur. Staj/çıraklık çalışması olanlar, bu çalışmalarının başlangıcının dikkate alınarak EYT kapsamına girme konusunda taleplerini daha güçlü duyurmaya başlamıştır.

Staj/çıraklık hizmet başlangıçlarının doğrudan emeklilik işlemlerinde dikkate alınmasını ve staj/çıraklıkta geçen sürelerinin emekliliğe esas olacak şekilde borçlandırılmasını istiyorlar.

STAJ/ÇIRAKLIK DÖNEMLERİNDE HANGİ SİGORTA KOLLARI UYGULANIYOR?

Çırak, çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını; iş içerisinde geliştiren kişileri stajyer ise okullarda verilen eğitim dışında gerçek üretim ve hizmet ortamında yetişmeleri amacıyla işletmede mesleki çalışma yapan öğrencileri ifade ediyor.

Emeklilik işlemlerinde başlangıç ve hizmet olarak dikkate alınan süreler; malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası, yani uzun vadeli sigorta kollarına tabi bildirilen süreler. Stajyer ve çıraklardan sadece kısa vadeli sigorta kolları (iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık) primleri kesildiği için, çırak/stajyer başlangıçları emeklilikte dikkate alınmıyor.

EMEKLİLİKTE 18 YAŞ UYGULAMASININ ÇIRAK/STAJYERLİĞE ETKİSİ NEDİR?

Emekli olmak için sigortalıların kanunda öngörülen sigortalılık süresi, yaş ve prim ödeme gün koşullarını yerine getirmesi gerekiyor. 

18 yaş uygulaması, emekliliğe hak kazanma koşullarından sadece sigortalılık süresi şartını etkiliyor. Kadınlarda 20, erkeklerde 25 yıllık sigortalılık süresi hesaplanırken sigortalının önce ilk defa çalışmaya başladığı tarihe, sonra da çalışmaya başladığı tarihte 18 yaşın altında olup olmadığına bakılıyor. 

Sigortalının ilk işe girişi 1/4/1981 tarihinden önce ise çalışmaya başladığı, sonra ise 18 yaşını doldurduğu tarih, sigortalılık süresinin başlangıcı kabul ediliyor ve her iki durumda da 18 yaşın altında geçen hizmetler gün sayısına ekleniyor.

Staj/çıraklıkta geçen süreler genelde 18 yaş altı olduğu için konuya ilişkin yasal düzenleme yapılması halinde; bunların, sigortalılık sürelerinin başlangıcı 18 yaşını doldurdukları tarih olur. Ancak EYT kapsamına girip girmeme noktasında, 18 yaşa bakılmaksızın staj/çıraklık hizmet başlangıçları dikkate alınacaktır. Buna göre yine 1/4/1981 sonrası girişlerde kadınlarda 20, erkeklerde 25 yıllık sigortalılık süresinin tespitinde 18 yaşın doldurulduğu tarih esas alınacaktır.

GEÇMİŞTE STAJ/ÇIRAKLIK DÖNEMLERİ BORÇLANDIRILDI MI?

24/4/1987 tarihli 3351 sayılı kanunla, çırakların 05/07/1977 tarihinden önce geçen başarılı eğitim ve öğrenim sürelerinin borçlandırılmasına olanak verilerek; borçlanma başvuru tarihinde sigortalı olma şartı, borçlanma başvurusunun 1 yıl içinde yapılması, borçlanma bedelinin asgari günlük kazanç üzerinden ödenmesi ve borç ödeme süresinin 2 yılla sınırlı tutulması şeklinde koşullar getirilmiş. Borçlanılan süreler prim ödeme gün sayısına ilave edilmiş ve sigortalılığın başlangıcından önceki sürelerin borçlandırılması nedeniyle başlangıç tarihi, borçlandırılan gün sayısı kadar geriye götürülmüş. 

NASIL BİR BORÇLANMA YASASI BEKLENTİLERİ KARŞILAR?

Çırak ve stajyerlerle ilgili yapılacak düzenlemenin; 

• Sigortalıların ilk defa malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası bildirimi yapılan tarihten geriye götürülmek suretiyle, başlangıç tespiti yapılmasını öngörmesi halinde, bu durum emeklilik süresini en fazla 1 veya 2 yıl erkene çeker ki bu da beklentileri karşılamaktan uzak olur. Staj/çıraklık sürelerinin genellikle 18 yaşın altında geçmesi ve sosyal güvenlik sisteminde 18 yaş uygulaması nedeniyle faydası çok olmaz. 
• Staj/çıraklıkta geçen sürelerin borçlanılan süre kadar sigortalılık başlangıcını geriye çekmek yerine, çırak/stajyerlik hizmet başlangıçlarının doğrudan emeklilik işlemlerinde dikkate alınması daha erken emeklilik anlamına gelir.

Buna ek olarak yapılacak düzenlemede; borçlanma başvuru tarihinde sigortalı olma şartı aranmamalı ve borçlanmalar asgari kazanç yerine, asgari ve azami kazanç arasında olmak kaydıyla sigortalıların tercihlerine bırakılmalı. Sigortalılardan staj/çıraklık çalışmalarında hastalık primi kesildiği için borçlanma oranı, uzun vadeli sigorta kolları prim oranı kadar olmalı. Gerek başvuru gerekse ödemede süre sınırı olmamalı. 5510 sayılı kanunun 41. maddesinde yer alan borçlanmalar gibi her zaman bu borçlanmalar yapılabilmeli.