Son günlerde ülkemizde laiklik konusu belirli çevrelerce yeniden gündeme getirilmekte ve bu konuda halkımızda kafa karışıklığına neden olunmaktadır.

Cumhuriyetimizin kurucusu, büyük önderimiz Atatürk laikliği şöyle tanımlamaktaydı: “Din ve mezhep, herkesin vicdanına kalmış bir iştir. Hiçbir kimse hiçbir kimseyi ne bir din, ne de mezhep kabulüne zorlayabilir.”(1) Kişiler dinsel inançlarında özgürdürler; devlet ve toplum, dinsel inançlarından ötürü kişilere ayrıcalık yapamaz. Kişiler de kendi aralarında inançları ne olursa olsun, birbirine karşı saygılı olmak zorundadır.

Yine Atatürk’ten laiklik konusunda birkaç alıntı yapalım: “Türkiye Cumhuriyeti’nin resmi dini yoktur. Devlet idaresinde bütün kanunlar, nizamlar, ilmin çağdaş medeniyete temin ettiği esas ve şekillere, dünya ihtiyaçlarına göre yapılır ve tatbik edilir. Din telakkisi vicdani olduğundan, Cumhuriyet, din fikirlerini devlet ve dünya işlerinden ve siyasetten ayrı tutmayı milletimizin çağdaş olarak ilerlemesinde başlıca muvaffakiyet etkeni görür.”(2)

“Artık Türkiye, din ve şeriat oyunlarına sahne olmaktan çok uzaktır. Bu gibi oyuncular varsa, kendilerine başka taraflarda sahne arasınlar. Mazinin dalgınlıkları, paslı durgunluklarının Türkiye halkının dimağından silinmiş olduğunda şüphe ve tereddüde yer yoktur. Eriştiğimiz mesut vaziyetten bir adım geriye gitmek, kimsenin söz konusu etmeye dahi yetkili olmadığı kati bir hakikattir.”(3)

Laiklik, cumhuriyetçilik ilkesiyle birlikte yeni devletin siyasal biçimini, halkçılık ile birlikte toplumsal özelliklerini, milliyetçilik ile çağdaş ve ilerici milliyetçilik olarak yeni bütünleştirici ideolojinin önemli bir parçasını ve devletçilik ile birlikte ekonomik yapıyı belirliyordu. Devrimcilik ise laikliğin güncel olarak özüydü.(4)

Atatürk’e göre laiklik, geniş anlamıyla sosyal özgürlük problemiydi. Amaç hukuk, eğitim, kültür alanlarını dinsel dogmaların denetiminden kurtarmaktı.

LAİKLİK, DİN DÜŞMANLIĞI DEĞİLDİ

Atatürk ile arkadaşlarına yakıştırılan din düşmanlığının altında yatan olay şuydu: Atatürk, toplumda din adamlarının siyasal, toplumsal ve kültürel etkinliklerini azaltmıştı; çünkü din, yozlaşmış uygulamalar yüzünden, o dönem için tutucu bir ideoloji niteliğine bürünmüştü. Bunun suçu da İslam dininde değil, toplumun genel gerileyişine koşut olarak yozlaşan din adamlarında ve onların işlevlerindeydi. Yoksa Atatürk dönemindeki hükümetler, dine karşı doğrudan tavır almak yerine, yararlanabilecekleri ölçüde, dinden ve din adamlarından yararlanmışlar ancak kendi devrimlerini tehlikeye düşürecek durumlarda, dine doğrudan doğruya müdahale etmişlerdi.(5)

Atatürk’ün laikliğinin en güzel kanıtlarından biri Ulusal Kurtuluş Savaşı boyunca din adamlarıyla işbirliğine gitmiş olmasında da görülebilmekteydi. Atatürk, dine ancak kendisinin siyasal ve toplumsal reformlarına engel olduğu zaman karşı çıkmıştı.

Laiklik ilkesinin Türkiye’de yaşama geçirilmesi kolay olmamıştı. Osmanlı devletinde padişahlık ile hilafet kurumlaşmış bir din anlayışını ortaya çıkarmıştı. Padişahlar, iktidarlarını belirli bir soydan gelmek kadar, Tanrı’nın bir isteği biçimine de dönüştürmüşlerdi. Tanzimat ve Meşrutiyet hareketleriyle Batılılaşma yolunda çabalar harcanmış ancak padişahlar, din ile dünya işlerini ayırmak, medrese yerine üniversite kurmak ve aklın özgürlüğünü sağlamak üzerinde duramamışlardı.

Toplumu ve devleti din etkisinden çıkarıp modernleşme sürecine sokmak ancak Atatürk gibi eşine rastlanamayan bir liderin ortaya çıkmasını gerektirmişti.

DOÇ. DR. HÜNER TUNCER

(1) A. Âfetinan, Medeni Bilgiler ve Mustafa Kemal Atatürk’ün El Yazıları, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, 1969, s.56.

(2) Utkan Kocatürk, Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1999, s.77.

(3) Age, s. 77.

(4) Emre Kongar, Atatürk ve Devrim Kuramları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, TİSA Matbaası, Ankara, 1981, s.394.

(5) Age, s.397.