Son günlerde erken seçim tartışmalarının gündeme gelmesine karşın, nasıl bir anayasaya göre seçimlerin yapılması gerektiği, muhalefet partileri tarafından irdelenmemektedir. Mevcut seçim yasalarına göre yapılacak seçimlerin ise siyasal yozlaşmayı, ekonomik çöküntüyü ve yolsuzlukları daha da artıracağı söylenebilir. Bu yazımızda ise ekonomik ve siyasal istikrarı sağlayacak reformların bilimsel koşulları ele alınmaktadır. Ekonomi ve sosyal bilimlerin bütün dallarında uygulanması gereken iki ilke vardır. Birincisi etkinlik (efficiency) ya da “anayasanın yönetimde istikrar”, ikincisi ise adalet (equity) olup “temsilde adalet”tir. Ekonomide ve hukukta bu ilkelerden sapıldığı için aşağıdaki maddelerin kamu oyunca da tartışılması gerekir.

ÖNERİLER

1. Kurucu meclis: Ekonomi, kamu yönetimi ve hukuk alanında yeterli bilgi ve deneyime sahip uzman üyelerin oluşturacağı bir kurucu meclisin anayasayı hazırlaması gerekir.
2. 100 üyeli senato: Az nüfuslu ülkelerde senatoya gerek duyulmaz. Kalabalık olan bütün ülkelerde (ABD’nde 100, İtalya’da 100, Fransa’da 343 gibi) yönetimde istikrarı sağlamak için yaklaşık 100-150 üyeden oluşan senato bulunmaktadır.
3. Milletvekili sayısı 450’ye indirilmelidir. Siyasal maliye disiplinine göre, karar almaya katılanların sayıları arttıkça yolsuzluk, sorumsuzluk ve kamu olanaklarında bedava yararlanma güdüsü de güçlenir (Buchanan’ın oyun teorisi kuralları işler). (Milletvekili sayısı ABD’de 435, Japonya’da 466, Hindistan’da 543 kadardır).
4. Seçim barajı yüzde 3 olmalıdır. Avrupa ortalaması yaklaşık olarak yüzde 3 olup bazı ülkelerde sıfırdır. Baraj ne kadar küçük olursa temsilde adalet de o kadar kolay sağlanır. Sol seçmenlerin baraj nedeniyle temsil edilememesi siyasal istikrarı önlemektedir.
5. Partilere verilen yardımlar kesilmelidir. Çünkü bu yardımlar seçimlerde küçük partilerin rekabet yapabilmesini önleyerek temsilde adaleti ortadan kaldırmaktadır.
6. Her türlü seçim hilelerinin sıfırlanması için, yargının hükümet etkisinden kurtarılması, bürokratların ve bakanların tarafsızlığı sağlanmalıdır. Ayrıca parmak boyası uygulamasına dönülerek her türlü hile ve sahte seçmenlerin oy kullanması önlenmelidir.
7. Kuvvetler ayırımı uygulaması gerçekleştirilerek yargının bağımsızlığı sağlanmalıdır. Bürokraside liyakat (merit sistem) tam olarak uygulanmalıdır. Yüksek yargı organları ve üniversiteler başkan ve rektörlerini kendileri seçmelidir.
8. Siyasal ahlak yasası çıkarılarak ve net servet vergisi uygulanarak politikacı ve bürokratların rüşvet alması önlenmelidir. Kamu yatırımları sosyal fayda maliyet kriterlerine ve ulusal önceliklere göre planlanarak yapılmalıdır.
9. Azınlık baskısı (Tyranny of minority) kaldırılmalıdır. Bir seçim bölgesinde 40 bin oyla bir milletvekili çıkarılırken başka bir bölgede 100 bin oyla seçilmesi, temsilde adaleti ve vatandaşların oylarının eşitliği kuralını ortadan kaldırmaktadır. ANAP ve AKP’nin yüzde 35 oyla Meclis’te yüzde 66 oranında milletvekili çıkardıkları durumda, temsilde adalet ilkesinden dramatik bir biçimde sapılmıştır. Küçük seçim bölgeleri oyların eşitliğini sağlayacak biçimde birleştirilerek temsilde adalet sağlanmalıdır.
   

PROF. DR. ORHAN ŞENER