Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 10 Şubat 2023 tarihinde Adıyaman’da yaptığı konuşmada “Bir yıl içerisinde inşallah bu yıkılan binaları yeniden elimizdeki tip projelerle inşa edecek, sahiplerine teslim edeceğiz” şeklinde bir konuşma yapmıştır.

Böyle bir şey hukuken ve fiilen mümkün müdür, bunun uygulanmış bir örneği var mıdır, yoksa depremzedelere umut vermek ya da seçim vaadi olarak mı bu söz ifade edilmiştir? Cumhurbaşkanı bu sözü elindeki yazılı metinden okuduğuna göre, dil sürçmesi filan değildir. Danışmanlarının kontrolünden geçtiği, bilerek ve isteyerek söylendiği bellidir. Üzerinde düşünmek ve değerlendirme yapmak gerekir.

Öncelikle ifade etmek gerekir ki depremde yıkılan binaların büyük çoğunluğu özel mülktür. Çoğu binada onlarca bağımsız bölüm apartman dairesi mevcuttur. Yıkılan binaların çoğunda da yaşamını yitiren çok sayıda yurttaşımız vardır. 

ÖRNEĞİ YOK

Devletin ve TOKİ’nin bugüne dek yaşanan deprem ve diğer afetlerde, yıkılan binaların yerine tip projelerle yenisini yapıp sahiplerine teslim ettiği hiçbir örnek yoktur. Esasen bu hukuken de hemen hemen olanaksızdır. Çünkü her yıkılan binada onlarca bağımsız bölüm ve onlarca malik vardır. Bu bağımsız bölüm maliklerinden bir kısmı da vefat etmiştir. Vefat eden maliklerden onlarca varisi olanlar çıkacaktır. Bu varislerden yıllarca ulaşılamayanlar, gaip olanlar, devletin kurumlarına güvenmeyenler, binasını kendisi yaptırmak isteyenler, hissesini satmak isteyenler olacaktır.

Ayrıca yıkılan binalardaki bağımsız bölüm sayıları ile TOKİ’nin elindeki tip projelerdeki bağımsız bölüm sayıları, arsa payları, hisse oranları hiçbir şekilde uyuşmayacaktır. Bu yüzden devletin yıkılan binaları yeniden tip projelerle inşa edip sahiplerine teslim etmesi hukuken mümkün değildir. Devlet yıkılan binaların tamamına ait arsaları acele kamulaştırsa bile, kamu yararı yokluğu iddiasıyla açılacak davalar, alınacak muhtemel mahkeme kararları nedeniyle, bu binaları değil yeniden inşa etmek, bir yıl içinde başlamak bile mümkün değildir.

Devlet sadece yıkılan kamu binalarını yeniden yapma hak ve yetkisine sahiptir.

Diğer yandan depremde zarar gören binalardan ağır hasarlı olduğu rapor altına alınanlar için, daha önce yaşanan depremlerde olduğu gibi, raporlara itiraz edenler, dava açanlar, yıkım yerine güçlendirme yapmak isteyenler olacak ve bazı binaların yıkılması çok uzun sürelere yayılacaktır. Tarihi eser olarak tescilli binaların yıkım kararları da ayrı bir tartışma açacak, kurul kararları gündeme gelecektir.

1999 Gölcük Depremi, 1999 Düzce Depremi, 2011 Van Depremi, 2020 Elazığ Depremi ve 2020 İzmir Depremi sonrasında yapımına başlanan deprem konutlarının tamamlanması ve hak sahiplerine teslim edilmesinin yıllar sürdüğü göz önüne alındığında da on ili kapsayan çok daha büyük bir deprem sonunda yıkılan daha fazla konutun bir yıl içinde inşa edilmesinin mümkün olmadığı da tecrübe ile sabittir. 

SEÇİM MALZEMESİ

Bugüne dek devletin yaptığı uygulama, yıkılan binaların yeniden inşası yerine, devletin kamu arazileri tahsis ederek ya da özel mülkler satın alarak ya da boş özel arazileri kamulaştırıp imara açarak bu arazilerin üzerine yeni projelerle deprem konutları inşa etme ve bu konutları, depremde konutu yıkılan hak sahiplerine tahsis etme yönünde olmuştur. Bu uygulamanın dışındaki vaatler gerçeklikten uzaktır. Uygulanma şansı da yoktur. Seçim vaadi ile söylendiği bellidir.

Daha önce deprem yaşanan illerde, yıkılan binaların yerlerine yenileri, ya malikleri tarafından yapılmış ya gerçek kişilere ya da müteahhit şirketlere yaptırılmıştır. Kamu kurumlarının bu yönde bir faaliyeti olmamıştır.

On binlerce insanımız daha enkaz altında yatarken, canlarını kurtaranlar sokaklarda aç ve susuz tir tir titrerken, evsiz ve barksız kalmış insanlara karşı, seçim derdine düşerek gerçekleşmesi olanaksız vaatlerde bulunmak son derece yanlış olmuştur. Böylesine büyük bir felaketin seçime malzeme yapılmaması gerekir.

AV. ORHAN KILIÇ

İSTANBUL BAROSU