Belgeselin efsane ismi öldü

Belgesel sinemanın efsane ismi, ABD’li yönetmen DA Pennebaker 94 yaşında hayata veda etti. Müzik ve politikaya olan özel ilgisini çektiği fişlmlerde ön plana çıkaran ve 60’lı yılların karşı kültür hareketi içinde önemli bir yer tutan Pennebaker en çok da Bob Dylan’ın konser turnesini belgelediği “Dont Look Back” adlı filmiyle hatırlanıyor.

1925 yılında ABD’nin Illinois eyaletinde dünyaya gelen ve film kariyerine başlamadan önce Yale Üniversitesi’nde mühendislik eğitimi alan Pennebaker ilk filmi “Daybreak Express”i 1953 yılında çekti. İlk başlarda deneysel sinemacı Francis Thompson’ın etkisi altındaydı. Duke Ellington’ın aynı adlı parçasını kullandığı ve New York’taki Üçüncü Cadde’de bulunan metro istasyonunun belgeselini çektiği o ilk kısa filminde de müziğe olan tutkusu ve sinemasının deneysel karakterini gözlemlemek mümkündü. Kendi tasarımı olan ve bir anlamda film teknolojisinde çığır açan 16 mm’lik sesli kamerasıyla çalışan Pennebaker 1959 yılında İngiliz belgeselci Richard Leacock ve Life dergisinin eski editörlerinden Robert Drew ile Drew Associates adlı oluşumu kurdu ve birlikte aralarında John F. Kennedy’nin seçim kampanyasını belgeleyen “Primary”nin de olduğu 10’dan fazla belgesel çektiler.

Tüm zamanların en iyilerinden
1963 yılında Leacock ile birlikte Leacock-Pennebaker Inc. adlı şirketi kuran DA Pennebaker’in çektiği ve müziğin ön planda olduğu kısa belgesellerden biri Avrupa’da ses getirince Bob Dylan’ın menajeri Albert Grossman onunla temasa geçti ve şarkıcının 1966 İngiltere turnesini kayda almasını istedi. Bugün 60’lı yılları en iyi yansıtan belgesellerden biri olarak görülen “Dont Look Back” işte o turne sırasında çekildi ve hızla kültleşti. Pennebaker’ın “duvardaki sinek” (fly on the wall) tarzında sadece gözleme dayalı bir üslupla çektiği; herhangi bir anlatıcı, açıklama, soru-cevap gibi yöntemlere başvurmadan ve en çok montaj aşamasında kendi imzasının hissedildiği belgesel yakın bir zaman önce sinema profesyonelleri arasında düzenlenen bir ankatte tüm zamanların en iyi 10 belgeseli arasında seçildi. Sonraki yıllarda Woodstock ve Monterey müzik festivallerini de kayda alan ve John Lennon, David Bowie, Jimi Hendrix, Depeche Mode, Brandon Marsalis, Chuck Berry gibi müzisyenlerle ilgili filmler çeken DA Pennebaker 1 Ağustos’ta New York, Sag Harbor’daki evinde hayata veda etti. 60’tan fazla filme imza atan yönetmen bugün en çok da Bob Dylan’ın “Subterranean Homesick Blues” şarkısıyla özdeşleşen ve “Dont Look Back”in açılışında yer alan sahneyle hatırlanır. Dylan’ın şarkının sözlerinin yazılı olduğu kartonları elinden tek tek bırakarak şarkısına eşlik ettiği o unutulmaz sahnede, fonda ünlü ABD’li karşı-kültür şairi Allen Ginsberg de görülmektedir.