Tekelci kapitalizmin oligopol piyasalarda kullandığı reklamlar hem maddi hem de manevi anlamda ölümcüldür. Manevi anlamı; kapitalizmin para dışında bir değeri tanımadığı, üretileni, üretenlere yani talep edenlere önce ürettirerek ve sonra satarak emeği sömürür. Bu söz, maddi anlamda da ölümcüldür. Çünkü; sermayeyi elinde bulunduran egemen sınıf “Reklamın iyisi, kötüsü olmaz; reklam, reklamdır!” sözünü hem kullanır hem de fiili olarak rekabetçi piyasa koşullarında öne çıkmak için reklam yaptırarak maddi olarak daha güçlü olmak ister. Bununla beraber merkezi veya yerel yönetimi elinde bulunduranlar da projelerini, yaptıklarını ve yapacaklarını sürekli olur olmaz yerlere reklamlar yaptırarak, “görüntü” vermeye soyunur ve fiili olarak piyasalarını oluştururlar. 

Reklama ihtiyaç duyanlar daha çok ticari bir değeri piyasada tanıtmak, arzlarını talep edenlere basılı, görsel iletişim araçlarıyla sunmak ve kendilerini “piyasalaştırmak” yani görüntülenmesi gerektiğini düşünürler. Bunlar dışında ise ilan panoları, binaların dış cephelerini ve özellikle yaya üstgeçitlerini sıklıkla kullanmaktadırlar. Reklam sektörünün ekonomik çıktısı oldukça yüksektir. Bir yeni meta üretim ve iletişim aracı olarak kullanılmaktadır. Ancak tam da bu noktada biz mühendisler içinde Hemingway’in romanında ifade edilen şekildeki gibi tehlike çanları çalmaya başlar. Nedeni ise bir mühendislik yapısının sevmediği şeyi yani hem ek statik yük ve hem de deprem ve rüzgâr gibi dinamik yüklerdeki davranışlarını değiştirirler. Asılan bu reklamlar bir tehlike ve hatta risk kaynağına dönüşür. Bir mühendislik yapısına gelen her ek yük onun salınımını ve deprem durumundaki davranışını hep olumsuz yönde etkiler. 

TAHLİYE YOLLARI HAZIR MI?

17 Ağustos 1999 depremi sırasında üstgeçit altında bekleyen otobüsün üzerine devrilme sahnesi eminim her birimizin hafızalarınızdaki yerini koruyordur. 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremleri sırasında özellikle tren hatlarında köprü, üstgeçit ve menfezlerdeki hasarla birlikte, raylarda meydana gelen hasarda karşımıza ulaşım açısından sorunların devam ettiğini bir kez daha göstermiştir. Hatay Havalimanı’ndaki hasar havalimanının yerini tartışmaya açmış ve İskenderun Limanı’ndaki yangın ise limanların güvenliğini yeniden sorgulamamıza neden olmuştur. Karayolları bağlamında, yüzlerce kilometrelik hasar arasında özellikle Nurhak Viyadüğü, otoyollar, ana yollar ve ara bağlantı yollarında da hasarın meydana gelmesi, hem dışarıda dayanışmaya gelenlerin ulaşamamasına, hem de içeriden tahliyeye yönelenlerin çıkamamasına neden olmuştur. 

Peki bu yapısal hasarlar dışında, insan eliyle hasar alması, ulaşımın deprem anında veya şiddetli rüzgârlarda engellenmesi veya dayanışmayı/tahliyeyi işin içinden çıkılmaz hale getirmek için başka neler yapılıyor? 

DEVASA İLAN PANOLARI 

Taşıyıcı sistemde oluşacak deprem yükü sistemin kütlesi ve rijitliği hesaba katılarak belirlenir. Projelendirme aşamasında dikkate alınan yükler haricinde yapıya ilave edilecek yüklerin yapıda oluşturacağı etkilerin düşünülmesi gerekmektedir. Proje müellifinin bilgisi dışında ilave edilen yükler için proje müellifine haber verilmesi ve yapısal tahkiklerin tekrar yapılması gerekmektedir. Üstgeçitlere monte edilen reklam panoları bu nedenle büyük tehlike arz etmektedir. 

Ankraj tasarımları genel olarak hatalıdır. Kullanılan ankraj bulonunun kopma değeri kadar yükün betona aktarılabilecek şekilde ankraj tasarımının yapılması gerekmektedir. Üstgeçitlerde bulonlar 20 cm betonarme döşemeye bağlanmıştır ve bunlar genel olarak yetersizdir. 

Taban plakasında basınç oluşan noktada drenaj kanalı mevcuttur. Bu durum sistemin mesnetlendiği noktalarda dönme oluşmasına sebep olabilecek durumdadır. 

Çelik panoların seçilen taşıyıcı profillerine uygun ankraj tasarımı ise yapılmamaktadır. Ankraj noktaları zayıftır ve deprem durumunda veya kuvvetli bir fırtına anında panonun yola düşmesine sebep olabilir. Bu durum ulaşımın durmasına ve can kayıplarına sebep olacaktır. 

Depreme hazırlık yapmamız gerekirken ticari çıkarlar ve reklam yapmak uğruna deprem durumunda büyük problemlere neden olabilecek reklam panolarının acil olarak kaldırılması elzemdir. 

“Deprem öldürmez, üstgeçitler veya yaya geçidi üzerindeki reklam panoları öldürür” dememek, ulaşımı günlük yaşantıda problemli hale getirmemek ve daha önemlisi deprem anında çökecek/yapısal hasara neden olacak şekilde kullanımı yasaklanmalıdır.

DOÇ. DR. SAVAŞ KARABULUT

GEBZE TEKNİK ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAK. ÖĞRETİM ÜYESİ, EĞİTİM SEN KOCAELİ 2 NO’LU ŞUBE YK BAŞKANI